Capítulo Primero. De lo que el cura y el barbero pasaron con don Quijote cerca de su enfermedad

1. poglavlje. Ono kroz što su svećenik i brijač prošli s Don Quijotom tijekom njegove bolesti

Cuenta Cide Hamete Benengeli, en la segunda parte desta historia y tercera salida de don Quijote, que el cura y el barbero se estuvieron casi un mes sin verle, por no renovarle y traerle a la memoria las cosas pasadas;

Cide Hamete Benengeli u drugom dijelu ove priče i trećem izlasku Don Quijotea govori da su svećenik i brijač gotovo mjesec dana nisu ga vidjeli jer nisu htjeli prisjećati mu prošlih događaja;

pero no por esto dejaron de visitar a su sobrina y a su ama, encargándolas tuviesen cuenta con regalarle, dándole a comer cosas confortativas y apropiadas para el corazón y el celebro, de donde procedía, según buen discurso, toda su mala ventura.

ali zbog toga nisu prestali posjećivati njegovu nećakinju i njenu majku, naređujući im da mu daju hranu koja je dobra za srce i mozak, odakle je, prema dobrom mišljenju, proizašlo sve njegovo nesreće.

Las cuales dijeron que así lo hacían, y lo harían, con la voluntad y cuidado posible, porque echaban de ver que su señor por momentos iba dando muestras de estar en su entero juicio;

One su rekly da to čine i da će to činiti s maksimalnom pažnjom i brižom jer su primijetile da njihov gospodin ponekad pokazuje znakove potpune jasnoće uma;

de lo cual recibieron los dos gran contento, por parecerles que habían acertado en haberle traído encantado en el carro de los bueyes, como se contó en la primera parte desta tan grande como puntual historia, en su último capítulo.

što je bilo veliko zadovoljstvo za oboje, jer su smatrali da su dobro postupili tako što su ga doveli u oduševljenju u bojnim kolima, kako je opisano u prvom dijelu ove velike i precizne priče, u njezinom posljednjem poglavlju.

Y así, determinaron de visitarle y hacer esperiencia de su mejoría, aunque tenían casi por imposible que la tuviese, y acordaron de no tocarle en ningún punto de la andante caballería, por no ponerse a peligro de descoser los de la herida, que tan tiernos estaban.

I tako su odlučili posjetiti ga i provjeriti njegovo oporavljanje, iako su smatrali da je to gotovo nemoguće, a dogovorili su se da neće ni na koji način komentirati njegovo ponašanje u pogledu viteštva kako bi izbjegli opasnost od otvaranja rana, koje su bile još uvijek osjetljive.

Visitáronle, en fin, y halláronle sentado en la cama, vestida una almilla de bayeta verde, con un bonete colorado toledano; y estaba tan seco y amojamado, que no parecía sino hecho de carne momia.

Konačno su ga posjetili i pronašli sjedenog u krevetu, odjevenog u zelenu prekrivač i crveni toledanski šešir; a bio je toliko isušen i iscrpljen da je izgledao kao mumija od mesa.

Fueron dél muy bien recebidos, preguntáronle por su salud, y él dio cuenta de sí y de ella con mucho juicio y con muy elegantes palabras;

Bili su mu dobrodošli, upitali su ga o njegovom zdravlju, a on je odgovorio s mnogo mudrosti i elegantnim riječima;

y en el discurso de su plática vinieron a tratar en esto que llaman razón de estado y modos de gobierno, enmendando este abuso y condenando aquél, reformando una costumbre y desterrando otra, haciéndose cada uno de los tres un nuevo legislador, un Licurgo moderno o un Solón flamante;

a tijekom razgovora počeli su raspravljati o onome što se zove državna politika i način vladavine, ispravljajući zlouporabe i osuđujući one koji su ih počinili, reformirajući običaje i izbacajući druge, čime su se svi tri postali novi zakonodavci, moderni Licurgo ili sjajni Solon.

y de tal manera renovaron la república, que no pareció sino que la habían puesto en una fragua, y sacado otra de la que pusieron;

I tako su obnovili republiku, kao da su je stavili u peć, a iz nje izvadili novu.

y habló don Quijote con tanta discreción en todas las materias que se tocaron, que los dos esaminadores creyeron indubitadamente que estaba del todo bueno y en su entero juicio.

Don Quijote je o svim pitanjima koja su se raspravljala govorio s tolikom razboritosti da su dvojica ispitivača bez sumnje mislili da je potpuno zdrav i u punom rasuđivanju.

Halláronse presentes a la plática la sobrina y ama, y no se hartaban de dar gracias a Dios de ver a su señor con tan buen entendimiento;

Prisutne su bile nećakinja i službenica, a nisu prestale zahvaljivati Bogu što su vidjele svog gospodina u tako dobrom stanju.

pero el cura, mudando el propósito primero, que era de no tocarle en cosa de caballerías, quiso hacer de todo en todo esperiencia si la sanidad de don Quijote era falsa o verdadera, y así, de lance en lance, vino a contar algunas nuevas que habían venido de la corte;

Ali svećenik, promijenivši svoju prvotno namjeru da ne govori ništa o viteštvu, htio je provjeriti je li Don Quijotovo oporavljanje stvarno ili lažno, i tako je počinio razgovor o nekim vijestima iz dvora.

y, entre otras, dijo que se tenía por cierto que el Turco bajaba con una poderosa armada, y que no se sabía su designio, ni adónde había de descargar tan gran nublado;

I između ostalih rekao je da se smatralo da Turci dolaze s velikom flotom i da nitko nije znao njihove namjere niti gdje će izvesti tako veliku ofenzivu.

y, con este temor, con que casi cada año nos toca arma, estaba puesta en ella toda la cristiandad, y Su Majestad había hecho proveer las costas de Nápoles y Sicilia y la isla de Malta.

I u strahu od toga, jer nam se gotovo svake godine prijeti ratom, cijela kršćanstvo bila je u oprezi, a Njegovo Veličanstvo osiguralo je obalne područja Napulja, Sicilije i Malte.

A esto respondió don Quijote:

Na to je odgovorila Don Quijote:

— Su Majestad ha hecho como prudentísimo guerrero en proveer sus estados con tiempo, porque no le halle desapercebido el enemigo; pero si se tomara mi consejo, aconsejárale yo que usara de una prevención, de la cual Su Majestad la hora de agora debe estar muy ajeno de pensar en ella.

– Njegovo Veličanstvo je postupilo kao mudri vojnik koji je unaprijed pripremao svoje države, kako neprijatelj ne bi mogao iznenaditi. Ali ako posluša moj savjet, trebao bi poduzeti mjere opreza, o kojima Njegovo Veličanstvo sada vjerojatno ne razmišlja.

Apenas oyó esto el cura, cuando dijo entre sí:

Kad je svećenik to čuo, rekao je među sobom:

— ¡Dios te tenga de su mano, pobre don Quijote: que me parece que te despeñas de la alta cumbre de tu locura hasta el profundo abismo de tu simplicidad!

– Neka te Bog čuva, jadni Don Quijote. Čini mi se da padaš s visine svoje ludosti u dubine svoje jednostavnosti!

Mas el barbero, que ya había dado en el mesmo pensamiento que el cura, preguntó a don Quijote cuál era la advertencia de la prevención que decía era bien se hiciese; quizá podría ser tal, que se pusiese en la lista de los muchos advertimientos impertinentes que se suelen dar a los príncipes.

Ali brijač, koji je imao isto mišljenje kao i svećenik, upitao je Don Quijotea o prirodi tih mjera opreza, koje preporučao da se poduzmu. Možda bi to bilo nešto poput mnogih nepromišljenih savjeta koje se obično daju princima.

— El mío, señor rapador —dijo don Quijote—, no será impertinente, sino perteneciente.

– Moj savjet, gospodin brijaču – rekao je Don Quijote – neće biti nepromišljen, već relevantan.

— No lo digo por tanto —replicó el barbero—, sino porque tiene mostrado la esperiencia que todos o los más arbitrios que se dan a Su Majestad, o son imposibles, o disparatados, o en daño del rey o del reino.

– Ne govorim to zbog toga – odgovorila svećenik – već jer je iskustvo pokazalo da su svi ili većina savjeta koji se daju Njegovom Veličanstvu ili nemogući, ili besmislni, ili štetni za kralja ili kraljevstvo.

— Pues el mío —respondió don Quijote— ni es imposible ni disparatado, sino el más fácil, el más justo y el más mañero y breve que puede caber en pensamiento de arbitrante alguno.

– A moj savjet – odgovorila Don Quijote – nije nemoguć niti besmisljen, već je najjednostavniji, najpravedniji i najmudriiji i najkraći koji može doći u misli bilo kojeg savjetnika.

— Ya tarda en decirle vuestra merced, señor don Quijote —dijo el cura.

– Već je kasno, milord Don Quijote – rekao je svećenik.

— No querría —dijo don Quijote— que le dijese yo aquí agora, y amaneciese mañana en los oídos de los señores consejeros, y se llevase otro las gracias y el premio de mi trabajo.

– Ne bih htio – rekao je Don Quijote – da mi to kažem sada, a onda bi se to sutra dospjelo u uši vijećnih članova, a zasluge i nagrade za moj trud bi preuzeo netko drugi.

— Por mí —dijo el barbero—, doy la palabra, para aquí y para delante de Dios, de no decir lo que vuestra merced dijere a rey ni a roque, ni a hombre terrenal, juramento que aprendí del romance del cura que en el prefacio avisó al rey del ladrón que le había robado las cien doblas y la su mula la andariega.

– Za mene – rekao je brijač – dajem riječ, ovdje i pred Bogom, da neću reći ono što ste rekli kralju niti roqueu, niti bilo kojem čovjeku na zemlji. To je zakletva koju sam naučio iz svećenikovog romana, u kojem je u predgovoru upozorio kralja o lopu koji mu je ukrao sto dukata i njegovu mularicu.

— No sé historias —dijo don Quijote—, pero sé que es bueno ese juramento, en fee de que sé que es hombre de bien el señor barbero.

– Ne znam priče – rekao je Don Quijote – ali znam da je ova zakletva dobra, jer znam da je gospodin brijač dobar čovjek.

— Cuando no lo fuera —dijo el cura—, yo le abono y salgo por él, que en este caso no hablará más que un mudo, so pena de pagar lo juzgado y sentenciado.

– A ako to nije tako – rekao je svećenik – ja ću platiti i izaći iz toga, jer u ovom slučaju će govoriti samo nijem, pod kaznom da će platiti ono što je osuđeno i presuzeno.

— Y a vuestra merced, ¿quién le fía, señor cura? —dijo don Quijote.

– A tko vam to jamči, gospodin svećeniku? – rekao je Don Quijote.

— Mi profesión —respondió el cura—, que es de guardar secreto.

– Moja profesija – odgovorila svećenik – koja je čuvati tajnu.

— ¡Cuerpo de tal!

– Kako to!

—dijo a esta sazón don Quijote—.

– rekao je u tom trenutku Don Quijote.

¿Hay más, sino mandar Su Majestad por público pregón que se junten en la corte para un día señalado todos los caballeros andantes que vagan por España; que, aunque no viniesen sino media docena, tal podría venir entre ellos, que solo bastase a destruir toda la potestad del Turco?

– Ima li još nešto, osim da Njegovo Veličanstvo naredi javnim proglašenjem da se sastane na sudu u određeni dan svi lutajući vitezi koji se šeću Španjolskom; iako bi ih možda došlo samo nekoliko, među njima bi se mogao naći netko tko bi dovoljno uništio sve Turkovu moć?

Esténme vuestras mercedes atentos, y vayan conmigo.

Budite na oprezu, gospodine, i pođite sa mnom.

¿Por ventura es cosa nueva deshacer un solo caballero andante un ejército de docientos mil hombres, como si todos juntos tuvieran una sola garganta, o fueran hechos de alfenique?

Je li to novost da jedan lutajući vitez uništi vojsku od stotina tisuća ljudi, kao da bi svi zajedno imali samo jednu grlo ili bili od srebra?

Si no, díganme: ¿cuántas historias están llenas destas maravillas?

Ako nije, recite mi: koliko je priča ispunjeno ovim čudima?

¡Había, en hora mala para mí, que no quiero decir para otro, de vivir hoy el famoso don Belianís, o alguno de los del inumerable linaje de Amadís de Gaula; que si alguno déstos hoy viviera y con el Turco se afrontara, a fee que no le arrendara la ganancia!

Bilo je, na nesreću za mene, ne želim reći za nekoga drugoga, da bi danas živio slavni Don Belianis ili neki od nebrojane linije Amadisa Gaulskog; a ako bi netko od njih danas živio i suočio se s Turkom, sigurno bi mu to isplatilo!

Pero Dios mirará por su pueblo, y deparará alguno que, si no tan bravo como los pasados andantes caballeros, a lo menos no les será inferior en el ánimo; y Dios me entiende, y no digo más.

Ali Bog će pazljivati svojim ljudima i dat će nekoga tko, ako nije tako hrabar kao prošli lutajući vitezi, barem neće biti manje od njih u odvažnosti; i Bog me razumije i ne govorim više.

— ¡Ay! —dijo a este punto la sobrina—; ¡que me maten si no quiere mi señor volver a ser caballero andante!

– O, jebi! – rekla je u tom trenutku nećakinja. – Neka me ubiju ako moj gospodin ne želi ponovno biti lutajući vitez!

A lo que dijo don Quijote:

Na što je Don Quijote rekao:

— Caballero andante he de morir, y baje o suba el Turco cuando él quisiere y cuan poderosamente pudiere; que otra vez digo que Dios me entiende.

– Kao lutajući vitez morat ću umrijeti, i neka Turak dođe ili ode kad hoće i koliko hoće; još jednom govorim da me Bog razumije.

A esta sazón dijo el barbero:

U tom trenutku barber je rekao:

— Suplico a vuestras mercedes que se me dé licencia para contar un cuento breve que sucedió en Sevilla, que, por venir aquí como de molde, me da gana de contarle.

– Molim vas da mi dopustite da ispričam kratku priču koja se dogodila u Sevilli, a koja me, budući da sam ovdje, potaknula da vam je ispričam.

Dio la licencia don Quijote, y el cura y los demás le prestaron atención, y él comenzó desta manera:

Don Quijote je dao dozvolu, a svećenik i ostali su mu pristali, i on je počeo na ovaj način:

— «En la casa de los locos de Sevilla estaba un hombre a quien sus parientes habían puesto allí por falto de juicio.

– U sevilskoj kući za lude bio je čovjek kojeg su tamo stavili rodbina zbog nedostatka razuma.

Era graduado en cánones por Osuna, pero, aunque lo fuera por Salamanca, según opinión de muchos, no dejara de ser loco.

Bio je diplomirani kanonik u Osuni, ali iako je diplomirao u Salamanci, mnogi su smatrali da je i dalje lud.

Este tal graduado, al cabo de algunos años de recogimiento, se dio a entender que estaba cuerdo y en su entero juicio, y con esta imaginación escribió al arzobispo, suplicándole encarecidamente y con muy concertadas razones le mandase sacar de aquella miseria en que vivía, pues por la misericordia de Dios había ya cobrado el juicio perdido;

Taj diplomirani čovjek, nakon nekoliko godina provedenih u zatvoru, izjavio je da je svemiran i da ima pun razum, i s tim uvjerenjem pisao je nadbiskupu, gorljivo ga zazovao i s vrlo dobrim razlozima da ga izvadi iz te bijede u kojoj je živio, jer je, zahvaljujući Božjoj milosti, ponovno stekao izgubljeni razum.

pero que sus parientes, por gozar de la parte de su hacienda, le tenían allí, y, a pesar de la verdad, querían que fuese loco hasta la muerte.

Ali njegova rodbina, kako bi mogla uživati u njegovom bogatstvu, htjela je da on ostane lud do kraja života.

»El arzobispo, persuadido de muchos billetes concertados y discretos, mandó a un capellán suyo se informase del retor de la casa si era verdad lo que aquel licenciado le escribía, y que asimesmo hablase con el loco, y que si le pareciese que tenía juicio, le sacase y pusiese en libertad.

Nadbiskup, uvjeren mnogim razumnim i dobrim pismima, naredio je svom kapelanu da provjeri kod rektora kuće je li istina ono što mu je taj diplomirani čovjek pisao, i da također razgovara s ludim čovjekom, i ako bi mu činilo da ima razum, da ga izvadi i oslobodi.

Hízolo así el capellán, y el retor le dijo que aquel hombre aún se estaba loco: que, puesto que hablaba muchas veces como persona de grande entendimiento, al cabo disparaba con tantas necedades, que en muchas y en grandes igualaban a sus primeras discreciones, como se podía hacer la esperiencia hablándole.

Kapelan je to učinio, a rektor mu je rekao da je taj čovjek i dalje lud: da, iako često govori kao osoba s velikim razumom, na kraju izgovara toliko gluposti da se to često može usporediti s njegovim prvotnim razumima, kako se to može uočiti razgovorom s njim.

Quiso hacerla el capellán, y, poniéndole con el loco, habló con él una hora y más, y en todo aquel tiempo jamás el loco dijo razón torcida ni disparatada; antes, habló tan atentadamente, que el capellán fue forzado a creer que el loco estaba cuerdo;

Kapelan je htio to učiniti, i stavivši se s ludim čovjekom, razgovarao je s njim više od sat vremena, i tijekom cijelog tog vremena ludi čovjek nije izgovorila nijednu pogrešnu ili glupu riječ; naprotiv, govorio je toliko razumno da je kapelan bio prisiljen vjerovati da je ludi čovjek razuman.

y entre otras cosas que el loco le dijo fue que el retor le tenía ojeriza, por no perder los regalos que sus parientes le hacían porque dijese que aún estaba loco, y con lúcidos intervalos;

Među ostalim stvarima koje mu je ludi čovjek rekao bilo je da rektor ima mržnju prema njemu zbog toga što nije izgubio darove koje su mu dali rodbina jer je rekao da je još uvijek lud, i s jasnim razdobljima razuma.

y que el mayor contrario que en su desgracia tenía era su mucha hacienda, pues, por gozar della sus enemigos, ponían dolo y dudaban de la merced que Nuestro Señor le había hecho en volverle de bestia en hombre.

I da je najveći protivnik kojeg je imao u svojoj nesreći bila njegova velika bogatstva, jer su njegovi neprijatelji, uživajući u njegovom bogatstvu, sumnjali u milost koju mu je dao Gospodin da se vrati iz divljine u čovječanstvo.

Finalmente, él habló de manera que hizo sospechoso al retor, codiciosos y desalmados a sus parientes, y a él tan discreto que el capellán se determinó a llevársele consigo a que el arzobispo le viese y tocase con la mano la verdad de aquel negocio.

Konačno, on je govorio na način da je rektor postao sumnjičav, rodbina je postala pohlepna i bez srca, a on tako razuman da je kapelan odlučio odvesti ga s sobom kako bi ga nadbiskup vidio i osobno procijenio istinu o toj stvari.

»Con esta buena fee, el buen capellán pidió al retor mandase dar los vestidos con que allí había entrado el licenciado; volvió a decir el retor que mirase lo que hacía, porque, sin duda alguna, el licenciado aún se estaba loco.

»S tim dobrim uvjerenjem, dobar kapelan zatražio je od rektora da mu dostavi odjeću koju je taj diplomirani čovjek donio s sobom u zatvor; rektor je ponovno rekao da pazi ono što čini, jer je bez sumnje taj diplomirani čovjek i dalje lud.

No sirvieron de nada para con el capellán las prevenciones y advertimientos del retor para que dejase de llevarle; obedeció el retor, viendo ser orden del arzobispo; pusieron al licenciado sus vestidos, que eran nuevos y decentes, y, como él se vio vestido de cuerdo y desnudo de loco, suplicó al capellán que por caridad le diese licencia para ir a despedirse de sus compañeros los locos.

Rektorove upozorenja i prevencije nisu imale nikakav učinak na kapelana; rektor je poslušao, budući da je to bila naredba nadbiskupa; obukli su taj diplomirani čovjek u novu i pristojnu odjeću, i kad je vidio da je odjeven razumno i da nije lud, zatražio je od kapelana da mu dozvoli da ode i pozdravi svoje suzatvorenike.

El capellán dijo que él le quería acompañar y ver los locos que en la casa había.

Kapelan je rekao da će ga pratiti i vidjeti lude koji su u kući.

Subieron, en efeto, y con ellos algunos que se hallaron presentes; y, llegado el licenciado a una jaula adonde estaba un loco furioso, aunque entonces sosegado y quieto, le dijo:

Ustupili su, uistinu, i neki koji su bili prisutni; i kad je taj diplomirani čovjek došao do kaveza gdje je bio bijesni lud, iako je tada bio smiren i miran, rekao je:

"Hermano mío, mire si me manda algo, que me voy a mi casa; que ya Dios ha sido servido, por su infinita bondad y misericordia, sin yo merecerlo, de volverme mi juicio: ya estoy sano y cuerdo; que acerca del poder de Dios ninguna cosa es imposible.

»Brate moj, pogledaj me, ako mi narediš nešto, jer se sada vraćam kući; jer je Bog, po svojoj beskonačnoj dobroti i milosti, bez mogućeg zasluga mene, vratio mi razum: sada sam zdrav i razuman; a o Boževoj moći ništa nije nemoguće.

Tenga grande esperanza y confianza en Él, que, pues a mí me ha vuelto a mi primero estado, también le volverá a él si en Él confía.

Imaj veliku nadu i pouzdanje u Njega, jer ako je mene vratio u moje prvo stanje, tako će i njega vratiti ako u Njega vjeruje.«

Yo tendré cuidado de enviarle algunos regalos que coma, y cómalos en todo caso, que le hago saber que imagino, como quien ha pasado por ello, que todas nuestras locuras proceden de tener los estómagos vacíos y los celebros llenos de aire.

Ja ću biti oprezan i poslati mu neke darove koje može jesti, a ako ih ne želi, neka ih jede. Znam iz vlastitog iskustva da sve naše ludosti proizlaze iz praznog želuca i punog mozga.

Esfuércese, esfuércese, que el descaecimiento en los infortunios apoca la salud y acarrea la muerte".

Nadajte se i imajte povjerenje u Njega, jer ako me je vratio u moje prvo stanje, tako će i njega vratiti ako u Njega vjeruje. Ja ću biti oprezan i poslati mu neke darove koje može jesti, a ako ih ne želi, neka ih jede. Znam iz vlastitog iskustva da sve naše ludosti proizlaze iz praznog želuca i punog mozga. Nadajte se i imajte povjerenje u Njega, jer ako me je vratio u moje prvo stanje, tako će i njega vratiti ako u Njega vjeruje.«

»Todas estas razones del licenciado escuchó otro loco que estaba en otra jaula, frontero de la del furioso, y, levantándose de una estera vieja donde estaba echado y desnudo en cueros, preguntó a grandes voces quién era el que se iba sano y cuerdo.

»Sve ove razloge taj diplomirani čovjek čuo je od drugog luda koji je bio u drugoj kavezi, susjednoj onoj u kojoj je bio bijesni lud, i, ustajući s starog madraca na kojem je ležao gol i bez odjeće, upitao je glasno tko je taj koji se vraća zdrav i razuman.

El licenciado respondió: "Yo soy, hermano, el que me voy; que ya no tengo necesidad de estar más aquí, por lo que doy infinitas gracias a los cielos, que tan grande merced me han hecho".

Diplomirani čovjek odgovorio je: „Ja sam, brate, onaj koji odlazi; ne trebam više biti ovdje, i zbog toga dajem beskonačnu zahvalnost nebesima, koja su mi dala tako veliku milost.“

"Mirad lo que decís, licenciado, no os engañe el diablo —replicó el loco—; sosegad el pie, y estaos quedito en vuestra casa, y ahorraréis la vuelta".

»Pazite što govorite, diplomirani čovjek, ne zavarajte se đavolom — rekao je lud —; stajte na mjestu i budite mirni u svojoj kući, i uštedjet ćete put.“

"Yo sé que estoy bueno —replicó el licenciado—, y no habrá para qué tornar a andar estaciones".

»Znam da sam dobro — odgovorio je diplomirani čovjek — i neće biti potrebe da ponovno prođem sezone.“

"¿Vos bueno?

»Vi dobro?«

—dijo el loco—: agora bien, ello dirá; andad con Dios, pero yo os voto a Júpiter, cuya majestad yo represento en la tierra, que por solo este pecado que hoy comete Sevilla, en sacaros desta casa y en teneros por cuerdo, tengo de hacer un tal castigo en ella, que quede memoria dél por todos los siglos del los siglos, amén.

— rekao je lud —: dobro, to će se vidjeti; idite s Bogom, ali ja se zarecujem Jupiteru, čije dostojanstvo predstavljam na zemlji, da ću zbog samog tog grijeha koji danas počini Sevilla, izbacivši vas iz ove kuće i smatrali vas razumnim, izvršiti takvu kaznu u njoj, da će o tome ostati sjećanje do kraja vremena, amen.

¿No sabes tú, licenciadillo menguado, que lo podré hacer, pues, como digo, soy Júpiter Tonante, que tengo en mis manos los rayos abrasadores con que puedo y suelo amenazar y destruir el mundo?

Zar ne znate, mali diplomirani čovjek, da to mogu učiniti, jer, kako kažem, ja sam Jupiter Tonante, koji ima u rukama vatrene strelice s kojima mogu i obično prijetim i uništavam svijet?

Pero con sola una cosa quiero castigar a este ignorante pueblo, y es con no llover en él ni en todo su distrito y contorno por tres enteros años, que se han de contar desde el día y punto en que ha sido hecha esta amenaza en adelante.

Ali samo s jednom stvari želim kazniti ovo neukrotno stanovništvo, a to je da neće kišati u njemu i cijeloj okolici tri cijele godine, koje će se brojati od dana i mjesta kada je ova prijetnja izrečena, do kraja vremena, amen.

¿Tú libre, tú sano, tú cuerdo, y yo loco, y yo enfermo, y yo atado...?

Vi slobodni, vi zdravi, vi razumni, a ja lud i bolesan, i vezan...?

Así pienso llover como pensar ahorcarme".

Tako mislim kišati kao što mislim objesiti se.“

»A las voces y a las razones del loco estuvieron los circustantes atentos, pero nuestro licenciado, volviéndose a nuestro capellán y asiéndole de las manos, le dijo: "No tenga vuestra merced pena, señor mío, ni haga caso de lo que este loco ha dicho, que si él es Júpiter y no quisiere llover, yo, que soy Neptuno, el padre y el dios de las aguas, lloveré todas las veces que se me antojare y fuere menester".

»Na glas i razloge luda ljudi prisutni su bili pozorni, ali naš diplomirani čovjek, okrenuvši se našem kapelicu i držeći ga za ruke, rekao mu je: „Nemojte se brinuti, gospodine, niti slušajte ono što je ovaj lud rekao, jer ako on je Jupiter i ne želi kišati, ja, Neptun, otac i bog voda, kišat ću kad god hoću i kad to bude potrebno.“

A lo que respondió el capellán: "Con todo eso, señor Neptuno, no será bien enojar al señor Júpiter: vuestra merced se quede en su casa, que otro día, cuando haya más comodidad y más espacio, volveremos por vuestra merced".

Na što je kapelic odgovorila: „Ipak, gospodine Neptune, neće biti dobro ljutiti se na gospodina Jupitera: ostanite u svojoj kući, a mi ćemo se vratiti za vas kad bude više udobno i više prostora.“

Rióse el retor y los presentes, por cuya risa se medio corrió el capellán; desnudaron al licenciado, quedóse en casa y acabóse el cuento.»

Retor i prisutni su se nasmijali, zbog čega se kapelic gotovo sramio; svukao je diplomiranog čovjeka i on je ostao u kući, a priča je završila.“

— Pues, ¿éste es el cuento, señor barbero —dijo don Quijote—, que, por venir aquí como de molde, no podía dejar de contarle?

— A tada je ovo priča, gospodin barber — rekao je Don Quijote —, koju, budući da sam ovdje kao da me to zanima, nisam mogao ne ispričati vama?

¡Ah, señor rapista, señor rapista, y cuán ciego es aquel que no vee por tela de cedazo!

Ah, gospodin barber, gospodin barber, i koliko je slijep taj koji ne vidi kroz mrežu!

Y ¿es posible que vuestra merced no sabe que las comparaciones que se hacen de ingenio a ingenio, de valor a valor, de hermosura a hermosura y de linaje a linaje son siempre odiosas y mal recebidas?

I je li moguće da vaša milost ne zna da su usporedbe koje se rade od uma do uma, od hrabrosti do hrabrosti, od ljepote do ljepote i od roda do roda uvijek gadne i loše primljene?

Yo, señor barbero, no soy Neptuno, el dios de las aguas, ni procuro que nadie me tenga por discreto no lo siendo; sólo me fatigo por dar a entender al mundo en el error en que está en no renovar en sí el felicísimo tiempo donde campeaba la orden de la andante caballería.

Ja nisam Neptun, bog voda, niti pokušavam da me netko smatra mudrim ako to nisam; samo se trudim uputiti svijet u zabludi u kojoj se nalazi jer ne obnovi sretno vrijeme kada je vladala red andaluskog viteštva.

Pero no es merecedora la depravada edad nuestra de gozar tanto bien como el que gozaron las edades donde los andantes caballeros tomaron a su cargo y echaron sobre sus espaldas la defensa de los reinos, el amparo de las doncellas, el socorro de los huérfanos y pupilos, el castigo de los soberbios y el premio de los humildes.

Ali naša iskvarenna doba nije vrijedna uživanja u toliko dobra kao ona u kojima su andaluski vitezi preuzeli odgovornost i snosili na svojim leđima obranu kraljevstva, zaštitu djevica, pomoć siročima i zaštićenima, kaznu za ponosne i nagradu za skromne.

Los más de los caballeros que agora se usan, antes les crujen los damascos, los brocados y otras ricas telas de que se visten, que la malla con que se arman; ya no hay caballero que duerma en los campos, sujeto al rigor del cielo, armado de todas armas desde los pies a la cabeza;

Većina viteza koji se sada upotrebljavaju više se brije o damascu, brokatu i drugim bogatim tkaninama u koje su odjeveni, nego o oklopu koji nose; nema više viteza koji spava u poljima, pod vladavom neba, naoružan od nogu do glave;

y ya no hay quien, sin sacar los pies de los estribos, arrimado a su lanza, sólo procure descabezar, como dicen, el sueño, como lo hacían los caballeros andantes.

i nema više onih koji, bez izvlačenja noge iz jahačke stube, pritom drže svoje koplje, samo pokušavaju odsjeknuti, kako se kaže, san, kao što su to činili andaluski vitezi.

Ya no hay ninguno que, saliendo deste bosque, entre en aquella montaña, y de allí pise una estéril y desierta playa del mar, las más veces proceloso y alterado, y, hallando en ella y en su orilla un pequeño batel sin remos, vela, mástil ni jarcia alguna, con intrépido corazón se arroje en él, entregándose a las implacables olas del mar profundo, que ya le suben al cielo y ya le bajan al abismo;

Nema više nikoga tko bi, izašavši iz ove šume, ušao u onu planinu, a zatim stupio na pustu i pusto morsko obalu, često grubu i divoku, i, pronađavši na njoj i na njezinoj obali mali čamac bez vesla, jedra ili jarke, s neustrašivim srcem bi se u njega bacio, prepustivši se nemilosrdnim valovima duboke mori, koji ga ponekad dižu u nebo, a ponekad potapaju u propast;

y él, puesto el pecho a la incontrastable borrasca, cuando menos se cata, se halla tres mil y más leguas distante del lugar donde se embarcó, y, saltando en tierra remota y no conocida, le suceden cosas dignas de estar escritas, no en pergaminos, sino en bronces.

a on, izložen neumoljivoj oluju, kad se najmanje to očekuje, nalazi se tri tisuće i više milja udaljen od mjesta na kojem se ukrcao, a kad sleti na udaljenu i nepoznatu zemlju, događaju mu se stvari vrijedne biti zabilježene, ne na pergamentu, već na bronci.

Mas agora, ya triunfa la pereza de la diligencia, la ociosidad del trabajo, el vicio de la virtud, la arrogancia de la valentía y la teórica de la práctica de las armas, que sólo vivieron y resplandecieron en las edades del oro y en los andantes caballeros.

Ali sada trijumfira lijenost nad marljivošću, beskorisnost nad radom, nečestost nad kreposti, arogancija nad hrabrosti i teorija nad praksom u upotrebi oružja, koje je samo živjelo i blistilo u zlatnim dobima i među andaluskim vitezima.

Si no, díganme: ¿quién más honesto y más valiente que el famoso Amadís de Gaula?;

Ako ne, recite mi: tko je počašćeniji i hrabriji od slavnog Amadisa Galskog?

¿quién más discreto que Palmerín de Inglaterra?;

Tko je razboritiji od Palmerina Engleskog?

¿quién más acomodado y manual que Tirante el Blanco?;

Tko je spretniji i praktičniji od Tiranta Bijelog?

¿quién más galán que Lisuarte de Grecia?;

Tko je galantniji od Lisuartea Grčkog?

¿quién más acuchillado ni acuchillador que don Belianís?;

Tko je više ubijao i bio ubijen od Dona Belianisa?

¿quién más intrépido que Perión de Gaula, o quién más acometedor de peligros que Felixmarte de Hircania, o quién más sincero que Esplandián?;

Tko je odvažniji od Periona Galskog, ili tko je hrabriji u suočavanju s opasnošću od Felixmartea iz Hircanije, ili tko je iskreniji od Esplandiana?

¿quién mas arrojado que don Cirongilio de Tracia?;

Tko je odlučniji od Dona Cirongilia iz Tracije?

¿quién más bravo que Rodamonte?;

Tko je hrabriji od Rodamontea?

¿quién más prudente que el rey Sobrino?;

Tko je razboritiji od kralja Sobrina?

¿quién más atrevido que Reinaldos?;

Tko je odvažniji od Reinaldosa?

¿quién más invencible que Roldán?;

Tko je neporaziviji od Roldana?

y ¿quién más gallardo y más cortés que Rugero, de quien decienden hoy los duques de Ferrara, según Turpín en su Cosmografía?

I tko je odvažniji i pristojniji od Rugera, od kojeg danas potječu vojvodi od Ferrare, prema Turpinu u njegovoj Cosmografiji?

Todos estos caballeros, y otros muchos que pudiera decir, señor cura, fueron caballeros andantes, luz y gloria de la caballería.

Svi ovi vitezi, i mnogi drugi koje bih mogao spomenuti, gospodin svećenik, bili su lutajući vitezi, svjetlo i slava viteštva.

Déstos, o tales como éstos, quisiera yo que fueran los de mi arbitrio, que, a serlo, Su Majestad se hallara bien servido y ahorrara de mucho gasto, y el Turco se quedara pelando las barbas, y con esto, no quiero quedar en mi casa, pues no me saca el capellán della; y si su Júpiter, como ha dicho el barbero, no lloviere, aquí estoy yo, que lloveré cuando se me antojare.

Želio bih da moji ljudi budu poput njih. A ako bi to bio slučaj, Njegovo Veličanstvo bilo bi dobro posluženo i uštedjelo bi mnogo troškova, a Turci bi ostali s otpuzanim bradom. I ne želim ostati u svojoj kući, jer me tamo ne pusti kapelan. A ako njegov Jupiter, kako je rekao barber, ne počne kišati, ovdje sam ja, i kišat ću kad mi se to čini prikladnim.

Digo esto porque sepa el señor Bacía que le entiendo.

To govorim jer gospodin Bacía zna da me razumije.

— En verdad, señor don Quijote —dijo el barbero—, que no lo dije por tanto, y así me ayude Dios como fue buena mi intención, y que no debe vuestra merced sentirse.

– Uistinu, gospodin Don Quijote – rekao je barber – nisam to rekao zbog toga. I neka mi Bog pomogne da je moja namjera bila dobra, i ne trebate se uvrijediti.

— Si puedo sentirme o no —respondió don Quijote—, yo me lo sé.

– Mogu li se uvrijediti ili ne – odgovorili su Don Quijote – to ja znam.

A esto dijo el cura:

Na to je svećenik rekao:

— Aun bien que yo casi no he hablado palabra hasta ahora, y no quisiera quedar con un escrúpulo que me roe y escarba la conciencia, nacido de lo que aquí el señor don Quijote ha dicho.

– Iako do sada nisam gotovo ništa rekao, i ne bih volio ostati s krivom savjesti koja me muči i iskori, zbog onoga što je ovdje rekao gospodin Don Quijote.

— Para otras cosas más —respondió don Quijote— tiene licencia el señor cura; y así, puede decir su escrúpulo, porque no es de gusto andar con la conciencia escrupulosa.

– Za druge stvari – odgovorili su Don Quijote – gospodin svećenik ima dozvolu. I tako može reći svoju krivu savjest, jer nije ugodno živjeti s krivom savjesti.

— Pues con ese beneplácito —respondió el cura—, digo que mi escrúpulo es que no me puedo persuadir en ninguna manera a que toda la caterva de caballeros andantes que vuestra merced, señor don Quijote, ha referido, hayan sido real y verdaderamente personas de carne y hueso en el mundo; antes, imagino que todo es ficción, fábula y mentira, y sueños contados por hombres despiertos, o, por mejor decir, medio dormidos.

– S tim pristankom – rekao je svećenik – kažem da je moja kriva savjest ta da nikako ne mogu vjerovati da su svi ti lutajući vitezi o kojima ste govorili, gospodin Don Quijote, bili stvarne osobe u svijetu. Umjesto toga, mislim da je sve fikcija, fable i laž, i snovi koje isprepliću budni ljudi, ili, bolje rečeno, oni koji su djelomično budni.

— Ése es otro error —respondió don Quijote— en que han caído muchos, que no creen que haya habido tales caballeros en el mundo; y yo muchas veces, con diversas gentes y ocasiones, he procurado sacar a la luz de la verdad este casi común engaño; pero algunas veces no he salido con mi intención, y otras sí, sustentándola sobre los hombros de la verdad;

– To je još jedna greška – odgovorili su Don Quijote – u koju su pali mnogi, koji ne vjeruju da su takvi vitezi postojali u svijetu. I ja sam često, s različitim ljudima i prilikama, pokušavao razotkriti ovu gotovo uobičajenu laž, ali ponekad nisam uspio, a ponekad jes,

la cual verdad es tan cierta, que estoy por decir que con mis propios ojos vi a Amadís de Gaula, que era un hombre alto de cuerpo, blanco de rostro, bien puesto de barba, aunque negra, de vista entre blanda y rigurosa, corto de razones, tardo en airarse y presto en deponer la ira;

očuvajući svoju namjeru na temeljima istine; a istina je toliko sigurna da bih rekao da sam vlastitim očima vidio Amadísa od Gaule, koji je bio visok čovjek, bijelog lica, s dobrom bradom, iako crnom, s blandom i strogim pogledom, malo razumljivim, sporim u ljutnji i brzim u njezinom suzbijanju.

y del modo que he delineado a Amadís pudiera, a mi parecer, pintar y descubrir todos cuantos caballeros andantes andan en las historias en el orbe, que, por la aprehensión que tengo de que fueron como sus historias cuentan, y por las hazañas que hicieron y condiciones que tuvieron, se pueden sacar por buena filosofía sus faciones, sus colores y estaturas.

I na način na koji sam opisao Amadísa mogao bih, po mome mišljenju, naslikati i otkriti sve lutajuće viteze koji se pojavljuju u pričama o svijetu, koji, prema onome što pretpostavljam o njihovim pričama, i prema djelima koja su činili i uvjetima u kojima su se nalazili, mogu se dobro filozofski identificirati s njihovim likovima, bojama i staturama.

— ¿Que tan grande le parece a vuestra merced, mi señor don Quijote —preguntó el barbero—, debía de ser el gigante Morgante?

– A koliko je velik, po vašem mišljenju, gospodin Don Quijote – upitao je brijač – trebao biti div Morgante?

— En esto de gigantes —respondió don Quijote— hay diferentes opiniones, si los ha habido o no en el mundo; pero la Santa Escritura, que no puede faltar un átomo en la verdad, nos muestra que los hubo, contándonos la historia de aquel filisteazo de Golías, que tenía siete codos y medio de altura, que es una desmesurada grandeza.

– U pogledu divova – odgovorili su Don Quijote – postoje različita mišljenja o tome jesu li ikad postojali u svijetu. No Sveti pismo, koje nikad ne može imati manjkavosti u istini, pokazuje nam da su postovali, govoreći nam priču o onom filistejskom Goliatu, koji je bio visok sedam i pola koda, što je nevjerojatna veličina.

También en la isla de Sicilia se han hallado canillas y espaldas tan grandes, que su grandeza manifiesta que fueron gigantes sus dueños, y tan grandes como grandes torres; que la geometría saca esta verdad de duda.

Također su na otoku Sicilija pronađeni ostaci i leđa toliko velika da je očito da su njihovi vlasnici bili divovi, i toliko veliki kao i veliki tornjevi; što matematika čini očito bez sumnje.

Pero, con todo esto, no sabré decir con certidumbre qué tamaño tuviese Morgante, aunque imagino que no debió de ser muy alto; y muéveme a ser deste parecer hallar en la historia donde se hace mención particular de sus hazañas que muchas veces dormía debajo de techado; y, pues hallaba casa donde cupiese, claro está que no era desmesurada su grandeza.

No, unatoč tome, ne mogu s sigurnošću reći koliko je velik bio Morgante, iako mislim da nije trebao biti jako visok; a razlog za to mišljenje je to što u povijesti, gdje se posebno govori o njegovim djelima, često spominje da je spavao ispod krova; a budući da je našao krov pod kojim je mogao spavati, jasno je da nije bio neobično velik.

— Así es —dijo el cura.

– Tako je – rekao je svećenik.

El cual, gustando de oírle decir tan grandes disparates, le preguntó que qué sentía acerca de los rostros de Reinaldos de Montalbán y de don Roldán, y de los demás Doce Pares de Francia, pues todos habían sido caballeros andantes.

Koji, uživajući u slušanju tako velikih gluposti, upitao je što misli o licima Reinalda od Montalba i Don Roldana te ostalih dvanaest parova Francuske, sveih koji su bili lutajući vitezi.

— De Reinaldos —respondió don Quijote— me atrevo a decir que era ancho de rostro, de color bermejo, los ojos bailadores y algo saltados, puntoso y colérico en demasía, amigo de ladrones y de gente perdida.

– O Reinaldu – odgovorili su Don Quijote – usmjerim se na to da je imao široko lice, crvenu boju, oči koje su se mijenjale i bile su nešto izbočene, osjećajan i previše ljutan, prijatelj razbojnika i izgubljenih ljudi.

De Roldán, o Rotolando, o Orlando, que con todos estos nombres le nombran las historias, soy de parecer y me afirmo que fue de mediana estatura, ancho de espaldas, algo estevado, moreno de rostro y barbitaheño, velloso en el cuerpo y de vista amenazadora; corto de razones, pero muy comedido y bien criado.

O Roldanu, ili Rotolandu, ili Orlandu, kako ga zovu priče, mislim i tvrdim da je bio srednje visine, širokog leđa, nešto deblji, smeđe lica i brkovit, dlakav na tijelu i s prijetećim pogledom; kratkog uma, ali vrlo pristojan i dobro odgojen.

— Si no fue Roldán más gentilhombre que vuestra merced ha dicho —replicó el cura—, no fue maravilla que la señora Angélica la Bella le desdeñase y dejase por la gala, brío y donaire que debía de tener el morillo barbiponiente a quien ella se entregó; y anduvo discreta de adamar antes la blandura de Medoro que la aspereza de Roldán.

– A ako Roldan nije bio više gentleman nego što je rekao vaša milost – rekao je svećenik – nije čudo da ga je dama Angelica Ljepotica odbila i odabrala Gala, briljantnost i šarma koje je trebao imati taj bradati moril, kojem se predala; i mudro je odabrala mekoću Medora, a ne grubost Roldana.

— Esa Angélica —respondió don Quijote—, señor cura, fue una doncella destraída, andariega y algo antojadiza, y tan lleno dejó el mundo de sus impertinencias como de la fama de su hermosura:

– Ta Angelica – odgovorili su Don Quijote – gospodine svećeniku, bila je nepristojna dama, lutajuća i nešto pristrana, a svijet je ispunila svojim nepristojnostima kao i slavom svoje ljepote:

despreció mil señores, mil valientes y mil discretos, y contentóse con un pajecillo barbilucio, sin otra hacienda ni nombre que el que le pudo dar de agradecido la amistad que guardó a su amigo.

odbila je tisuće gospodara, tisuće hrabrih i tisuće pristojnih, i zadovoljila se s nekim bradatim seljakom, bez drugog bogatstva i imena osim onog koje joj je mogao dati zahvalni prijatelj.

El gran cantor de su belleza, el famoso Ariosto, por no atreverse, o por no querer cantar lo que a esta señora le sucedió después de su ruin entrego, que no debieron ser cosas demasiadamente honestas, la dejó donde dijo:

Veliki pjevač njezine ljepote, slavni Ariosto, jer nije usudio ili nije htio pjevati ono što se dogodilo ovoj dami nakon njezina sramotnog predanja, što sigurno nije bilo nešto previše počašćeno, ostavio ju je gdje je rekao:

Y como del Catay recibió el cetro,

i kad je dobio scepter od Kataja,

quizá otro cantará con mejor plectro.

možda će netko drugi pjevati s boljim plectrom.

Y, sin duda, que esto fue como profecía; que los poetas también se llaman vates, que quiere decir adivinos. Véese esta verdad clara, porque, después acá, un famoso poeta andaluz lloró y cantó sus lágrimas, y otro famoso y único poeta castellano cantó su hermosura.

I nema dvojbe da je to bilo kao proročanstvo; pjesnici se također zovu vatima, što znači prorocima. Vidimo očito tu istinu, jer je nakon toga slavni andaluski pjesnik plakao i pjevao svoje suze, a drugi slavni i jedinstveni kastiljanski pjesnik pjevao je njezinu ljepotu.

— Dígame, señor don Quijote —dijo a esta sazón el barbero—, ¿no ha habido algún poeta que haya hecho alguna sátira a esa señora Angélica, entre tantos como la han alabado?

– Recite mi, gospodine Don Quijote – rekao je tada brijač – nije li bilo nekog pjesnika koji je napravio satiru o toj gospođi Angelici, među tolikima koji su je hvalili?

— Bien creo yo —respondió don Quijote— que si Sacripante o Roldán fueran poetas, que ya me hubieran jabonado a la doncella; porque es propio y natural de los poetas desdeñados y no admitidos de sus damas fingidas —o fingidas, en efeto, de aquéllos a quien ellos escogieron por señoras de sus pensamientos—,

– Vjerujem – odgovorili su Don Quijote – da bi Sacripante ili Roldan bili pjesnici, već bi mi pjevaali o toj dami; jer je prirodno i normalno da pjesnici koji su odbijeni i nisu prihvaćeni od svojih lažnih dama – ili lažnih, ustvari, onih kojima su odabrali da budu gospođe njihovih misli –

vengarse con sátiras y libelos (venganza, por cierto, indigna de pechos generosos), pero hasta agora no ha llegado a mi noticia ningún verso infamatorio contra la señora Angélica, que trujo revuelto el mundo.

se osvete satirama i klevetama (odmazda, naravno, nedostojna velikodušnih srca), ali do sada nisam čuo nikakve sramotne stihove protiv gospođe Angelice, koja je uznemirila svijet.

— ¡Milagro! —dijo el cura.

– Čudo! – rekao je svećenik.

Y, en esto, oyeron que la ama y la sobrina, que ya habían dejado la conversación, daban grandes voces en el patio, y acudieron todos al ruido.

I u to vrijeme čuli su da službenica i unuka, koje su već napustile razgovor, daju glasne vike u dvorištu, i svi su se pridružili zbog buke.