Nous étions à l'Étude, quand le Proviseur entra, suivi d'un nouveau habillé en bourgeois et d'un garçon de classe qui portait un grand pupitre. Ceux qui dormaient se réveillèrent, et chacun se leva comme surpris dans son travail.

We waren bezig met leren toen de schoolhoofd binnenkwam, gevolgd door een nieuwe leerling in een burgerlijke outfit en een klassenjongen die een groot bureau bij zich had. De slapers werden wakker en iedereen stond verrast op van hun werk.

Le Proviseur nous fit signe de nous rasseoir; puis, se tournant vers le maître d'études:

De schoolhoofd gebaarde ons weer te gaan zitten en wendde zich vervolgens tot de studieadviseur:

— Monsieur Roger, lui dit-il à demi-voix, voici un élève que je vous recommande, il entre en cinquième. Si son travail et sa conduite sont méritoires, il passera dans les grands, où l'appelle son âge.

'Meneer Roger', zei hij zacht, 'dit is een leerling die ik u aanbeveel. Hij gaat het vijfde leerjaar in. Als zijn werk en gedrag goed zijn, zal hij worden overgeplaatst naar de oudere klassen, waar hij thuishoort op basis van zijn leeftijd.'

Resté dans l'angle, derrière la porte, si bien qu'on l'apercevait à peine, le nouveau était un gars de la campagne, d'une quinzaine d'années environ, et plus haut de taille qu'aucun de nous tous.

De nieuwkomer bleef in de hoek achter de deur staan, zodat hij nauwelijks te zien was. Het was een jongen uit het platteland van ongeveer vijftien jaar oud, die een stuk groter was dan wij allemaal.

Il avait les cheveux coupés droit sur le front, comme un chantre de village, l'air raisonnable et fort embarrassé.

Zijn haar was recht op zijn voorhoofd geknipt, net als dat van een dorpse dominee, en hij leek redelijk en een beetje verlegen.

Quoiqu'il ne fût pas large des épaules, son habit-veste de drap vert à boutons noirs devait le gêner aux entournures et laissait voir, par la fente des parements, des poignets rouges habitués à être nus.

Hoewel hij niet erg breed gebouwd was, belemmerde zijn groene flanellen jas met zwarte knopen zijn bewegingsvrijheid en liet door de openingen in de kleding rode manchetten zien die gewend waren aan het blote huid.

Ses jambes, en bas bleus, sortaient d'un pantalon jaunâtre très tiré par les bretelles.

Zijn blauwe benen staken uit boven een geelachtige broek die strak om zijn middel was getrokken.

Il était chaussé de souliers forts, mal cirés, garnis de clous.

Hij droeg stevige, slecht gelakte schoenen met spijkers.

On commença la récitation des leçons. Il les écouta de toutes ses oreilles, attentif comme au sermon, n'osant même croiser les cuisses, ni s'appuyer sur le coude, et, à deux heures, quand la cloche sonna, le maître d'études fut obligé de l'avertir, pour qu'il se mît avec nous dans les rangs.

We begonnen met het opzeggen van de lessen. Hij luisterde aandachtig, net als bij een preek, en durfde niet met zijn benen te kruizen of op zijn elleboog te leunen. Om twee uur, toen de bel ging, moest de studieadviseur hem eraan herinneren om bij ons in de rij te gaan staan.

Nous avions l'habitude, en entrant en classe, de jeter nos casquettes par terre, afin d'avoir ensuite nos mains plus libres; il fallait, dès le seuil de la porte, les lancer sous le banc, de façon à frapper contre la muraille en faisant beaucoup de poussière; c'était là le genre.

We hadden de gewoonte om bij binnenkomst in de klas onze petten op de grond te gooien, zodat we onze handen vrij hadden. We moesten ze al bij de deur onder de bank gooien, zodat ze tegen de muur sloegen en veel stof veroorzaakten; dat was de gebruikelijke manier om het te doen.

Mais, soit qu'il n'eût pas remarqué cette manoeuvre ou qu'il n'eut osé s'y soumettre, la prière était finie que le nouveau tenait encore sa casquette sur ses deux genoux.

Maar, of hij dit niet had opgemerkt of omdat hij het niet durfde, de nieuwkomer hield zijn pet nog steeds op zijn twee knieën, toen het gebed was afgelopen.

C'était une de ces coiffures d'ordre composite, où l'on retrouve les éléments du bonnet à poil, du chapska, du chapeau rond, de la casquette de loutre et du bonnet de coton, une de ces pauvres choses, enfin, dont la laideur muette a des profondeurs d'expression comme le visage d'un imbécile.

Het was een van die samengestelde kapsels waarin je elementen van een bontmuts, een joodse pet, een ronde pet, een vossenbontpet en een katoenen pet kunt herkennen, een van die arme dingen die een stille lelijkheid hebben die net zo expressief is als het gezicht van een imbeciel.

Ovoïde et renflée de baleines, elle commençait par trois boudins circulaires; puis s'alternaient, séparés par une bande rouge, des losanges de velours et de poils de lapin;

Ovaal en opgeblazen met walvisbotten, begon het met drie ronde bulten; daarna wisselden ze elkaar af met een rode band, en dan met vierkantjes van fluweel en konijnenbont;

venait ensuite une façon de sac qui se terminait par un polygone cartonné, couvert d'une broderie en soutache compliquée, et d'où pendait, au bout d'un long cordon trop mince, un petit croisillon de fils d'or, en manière de gland.

er volgde een soort zak die eindigde met een veelhoek van karton, bedekt met een ingewikkelde brokaatbroederij, en aan het uiteinde hing er een klein kruisje van gouden draden, in de stijl van een kwast.

Elle était neuve; la visière brillait.

Het was nieuw; de rand glansde.

— Levez-vous, dit le professeur.

- Sta op, zei de leraar.

Il se leva; sa casquette tomba. Toute la classe se mit à rire.

Hij stond op; zijn pet viel. De hele klas begon te lachen.

Il se baissa pour la reprendre. Un voisin la fit tomber d'un coup de coude, il la ramassa encore une fois.

Hij bukte om hem op te pakken. Een buurman liet hem met een elleboog vallen; hij raapte hem opnieuw op.

— Débarrassez-vous donc de votre casque, dit le professeur, qui était un homme d'esprit.

- Doe dan je helm af, zei de leraar, die een gevat man was.

Il y eut un rire éclatant des écoliers qui décontenança le pauvre garçon, si bien qu'il ne savait s'il fallait garder sa casquette à la main, la laisser par terre ou la mettre sur sa tête. Il se rassit et la posa sur ses genoux.

Er volgde een luid gelach van de schoolkinderen, dat de arme jongen uit zijn evenwicht bracht, zodat hij niet wist of hij zijn pet in zijn hand moest houden, op de grond moest leggen of op zijn hoofd moest zetten. Hij ging weer zitten en legde hem op zijn knieën.

— Levez-vous, reprit le professeur, et dites-moi votre nom.

- Sta op, herhaalde de leraar, en zeg me je naam.

Le nouveau articula, d'une voix bredouillante, un nom inintelligible.

De nieuwkomer mompelde onverstaanbaar een naam.

— Répétez!

- Herhaal het!

Le même bredouillement de syllabes se fit entendre, couvert par les huées de la classe.

Hetzelfde onverstaanbare mompelen van lettergrepen werd gehoord, overstemd door het uitlachen van de klas.

— Plus haut! cria le maître, plus haut!

- Harder! riep de leraar, harder!

Le nouveau, prenant alors une résolution extrême, ouvrit une bouche démesurée et lança à pleins poumons, comme pour appeler quelqu'un, ce mot: Charbovari.

De nieuwkomer nam toen een resolute houding aan, opende zijn mond wijd en riep met al zijn kracht, alsof hij iemand riep, het woord: Charbovari.

Ce fut un vacarme qui s'élança d'un bond, monta en crescendo, avec des éclats de voix aigus (on hurlait, on aboyait, on trépignait, on répétait: Charbovari! Charbovari!),

Het was een oorverdovend lawaai dat in één keer ontstond, steeds luider werd, met schrille stemmen (men schreeuwde, blafte, stampte met de voeten en riep steeds opnieuw: Charbovari! Charbovari!).

puis qui roula en notes isolées, se calmant à grand-peine, et parfois qui reprenait tout à coup sur la ligne d'un banc où saillissait encore çà et là, comme un pétard mal éteint, quelque rire étouffé.

Daarna rolde het lawaai over in losse noten, die met moeite tot bedaren kwamen, en soms kwam het plotseling weer op in een bank waar nog steeds hier en daar een gedempt lachje hoorbaar was, als een slecht uitgedoofd vuurwerk.

Cependant, sous la pluie des pensums, l'ordre peu à peu se rétablit dans la classe, et le professeur, parvenu à saisir le nom de Charles Bovary, se l'étant fait dicter, épeler et relire, commanda tout de suite au pauvre diable d'aller s'asseoir sur le banc de paresse, au pied de la chaire.

Ondanks de stortvloed aan scheldwoorden kwam er langzamerhand weer orde in de klas en wist de leraar, nadat hij de naam Charles Bovary had opgeschreven, deze te laten dicteren, te spellen en te herlezen. Hij beval de arme jongen vervolgens om op de bank voor luie kinderen te gaan zitten, aan de voet van het schoolbankje.

Il se mit en mouvement, mais, avant de partir, hésita.

De jongen deed een stap voorwaarts, maar aarzelde voordat hij wegging.

— Que cherchez-vous? demanda le professeur.

- Wat zoek je? vroeg de leraar.

— Ma cas... fit timidement le nouveau, promenant autour de lui des regards inquiets.

- Mijn tas... zei de nieuwkomer verlegen, terwijl hij ongerust rondkeek.

— Cinq cents vers à toute la classe!

- Vijfhonderd versen voor de hele klas!

exclamé d'une voix furieuse, arrêta, comme le Quos ego, une bourrasque nouvelle. —

riep de leraar op een woedende toon, waarmee hij, net als in de Quos ego, een nieuwe storm van protest de kop in drukte.

Restez donc tranquilles! continuait le professeur indigné, et s'essuyant le front avec son mouchoir qu'il venait de prendre dans sa toque: Quant à vous, le nouveau, vous me copierez vingt fois le verbe ridiculus sum.

- Dus blijf jullie rustig zitten! vervolgde de verontwaardigde leraar, terwijl hij zijn voorhoofd afveegde met een zakdoek die hij net uit zijn pet had gehaald. En jij, nieuwkomer, je gaat twintig keer het werkwoord ridiculus sum overtypen.

Puis, d'une voix plus douce:

Daarna sprak hij op een zachtere toon:

— Eh! vous la retrouverez, votre casquette; on ne vous l'a pas volée!

- Ach, je vindt je tas wel weer; die is niet gestolen!

Tout reprit son calme.

En alles werd weer rustig.

Les têtes se courbèrent sur les cartons, et le nouveau resta pendant deux heures dans une tenue exemplaire, quoiqu'il y eût bien, de temps à autre, quelque boulette de papier lancée d'un bec de plume qui vînt s'éclabousser sur sa figure.

De leerlingen bukten zich over hun schriften en de nieuwkomer bleef twee uur lang voorbeeldig gedragen, hoewel er af en toe wel een papiertje uit een pennetje op zijn gezicht terechtkwam.

Mais il s'essuyait avec la main, et demeurait immobile, les yeux baissés.

Maar hij veegde het met zijn hand af en bleef onbewogen, met neergeslagen ogen.

Le soir, à l'Étude, il tira ses bouts de manches de son pupitre, mit en ordre ses petites affaires, régla soigneusement son papier.

's Avonds, tijdens de studie, haalde hij de mouwen uit zijn bureau, bracht zijn kleine spullen op orde en legde zijn papier zorgvuldig klaar.

Nous le vîmes qui travaillait en conscience, cherchant tous les mots dans le dictionnaire et se donnant beaucoup de mal.

We zagen hem gewetensvol werken, alle woorden in het woordenboek opzoeken en zich veel moeite getroosten.

Grâce, sans doute, à cette bonne volonté dont il fit preuve, il dut de ne pas descendre dans la classe inférieure; car, s'il savait passablement ses règles, il n'avait guère d'élégance dans les tournures.

Dankzij zijn goede wil werd hij niet in de lagere klas geplaatst; want hoewel hij de regels redelijk goed kende, schreef hij niet erg elegant.

C'était le curé de son village qui lui avait commencé le latin, ses parents, par économie, ne l'ayant envoyé au collège que le plus tard possible.

Het was de priester van zijn dorp die hem het Latijn had bijgebracht, omdat zijn ouders hem om financiële redenen zo laat mogelijk naar het college hadden gestuurd.

Son père, M. Charles-Denis-Bartholomé Bovary, ancien aide- chirurgien-major, compromis, vers 1812, dans des affaires de conscription, et forcé, vers cette époque, de quitter le service, avait alors profité de ses avantages personnels pour saisir au passage une dot de soixante mille francs, qui s'offrait en la fille d'un marchand bonnetier, devenue amoureuse de sa tournure.

Zijn vader, de heer Charles-Denis-Bartholomé Bovary, een voormalig assistent-chirurg die rond 1812 betrokken was bij rekruteringszaken en daarom uit dienst werd ontslagen, maakte toen gebruik van zijn persoonlijke voordelen om een bruidsschat van zestigduizend franc te verwerven van de dochter van een hoedenmaker die verliefd was op zijn uiterlijk.

Bel homme, hâbleur, faisant sonner haut ses éperons, portant des favoris rejoints aux moustaches, les doigts toujours garnis de bagues et habillé de couleurs voyantes, il avait l'aspect d'un brave, avec l'entrain facile d'un commis voyageur.

Hij was een knappe, opschepperige man die zijn sporen hoog liet klinken, een verenboog in zijn snor droeg, zijn vingers altijd met ringen waren versierd en hij was gekleed in opvallende kleuren. Hij leek op een dappere soldaat met het gemak van een reizende koopman.

Une fois marié, il vécut deux ou trois ans sur la fortune de sa femme, dînant bien, se levant tard, fumant dans de grandes pipes en porcelaine, ne rentrant le soir qu'après le spectacle et fréquentant les cafés.

Eenmaal getrouwd leefde hij twee of drie jaar van de rijkdom van zijn vrouw. Hij dineerde goed, stond laat op, rookte in grote porseleinen pijpen en kwam 's avonds pas na het theater thuis en bezocht cafés.

Le beau-père mourut et laissa peu de chose; il en fut indigné, se lança dans la fabrique, y perdit quelque argent, puis se retira dans la campagne, où il voulut faire valoir.

Zijn schoonvader stierf en liet niet veel na. Hij was verontwaardigd, ging de fabriek in, verloor daar wat geld en trok zich vervolgens terug op het platteland, waar hij wilde slagen.

Mais, comme il ne s'entendait guère plus en culture qu'en indiennes, qu'il montait ses chevaux au lieu de les envoyer au labour, buvait son cidre en bouteilles au lieu de le vendre en barriques, mangeait les plus belles volailles de sa cour et graissait ses souliers de chasse avec le lard de ses cochons, il ne tarda point à s'apercevoir qu'il valait mieux planter là toute spéculation.

Maar omdat hij net zo min verstand had van landbouw als van Indiase stoffen, zijn paarden liet rijden in plaats van ze te laten bewerken, zijn cider in flessen dronk in plaats van hem in vaten te verkopen, de mooiste kippen at uit zijn hof en zijn jachtschoenen invetten met het vet van zijn varkens, merkte hij al snel dat het beter was om alle speculaties te stilleggen.

Moyennant deux cents francs par an, il trouva donc à louer dans un village, sur les confins du pays de Caux et de la Picardie, une sorte de logis moitié ferme, moitié maison de maître;

Voor tweehonderd franc per jaar huurde hij daarom een soort half boerderij, half herenhuis in een dorp op de grens van Caux en Picardië.

et, chagrin, rongé de regrets, accusant le ciel, jaloux contre tout le monde, il s'enferma dès l'âge de quarante-cinq ans, dégoûté des hommes, disait-il, et décidé à vivre en paix.

En met verdriet, vol spijt, de hemel vervloekend, jaloers op iedereen, sloot hij zich op de leeftijd van vierenveertig op, verontwaardigd op de mensen, zoals hij zei, en vastbesloten om in vrede te leven.

Sa femme avait été folle de lui autrefois; elle l'avait aimé avec mille servilités qui l'avaient détaché d'elle encore davantage.

Zijn vrouw was ooit gek op hem geweest; ze had hem met duizend diensten liefgehad, die hem nog meer van haar vervreemdden.

Enjouée jadis, expansive et tout aimante, elle était, en vieillissant, devenue (à la façon du vin éventé qui se tourne en vinaigre) d'humeur difficile, piaillarde, nerveuse.

Vroeger was ze vrolijk, openhartig en liefdevol, maar naarmate ze ouder werd, werd ze (net als wijn die zuur wordt) moeilijk, zeurig en nerveus.

Elle avait tant souffert, sans se plaindre, d'abord, quand elle le voyait courir après toutes les gotons de village et que vingt mauvais lieux le lui renvoyaient le soir, blasé et puant l'ivresse!

Ze had zoveel geleden, zonder te klagen, toen ze hem alle dorpse hoeren achterna zag rennen en hem 's avonds terugzag komen, vermoeid en stinkend naar drank!

Puis l'orgueil s'était révolté.

Toen kwam de trots opstandig op.

Alors elle s'était tue, avalant sa rage dans un stoïcisme muet, qu'elle garda jusqu'à sa mort.

Toen zweg ze, en hield haar woede in een stille stoïcisme, dat ze tot aan haar dood bij zich hield.

Elle était sans cesse en courses, en affaires.

Ze was voortdurend bezig met rondrennen en zaken doen.

Elle allait chez les avoués, chez le président, se rappelait l'échéance des billets, obtenait des retards;

Ze ging naar de notarissen, naar de rechter, herinnerde zich de vervaldatum van de biljetten en verkregen uitstel.

et, à la maison, repassait, cousait, blanchissait, surveillait les ouvriers, soldait les mémoires, tandis que, sans s'inquiéter de rien, Monsieur, continuellement engourdi dans une somnolence boudeuse dont il ne se réveillait que pour lui dire des choses désobligeantes, restait à fumer au coin du feu, en crachant dans les cendres.

En thuis strijkte ze, naaide, waste, hield de arbeiders in de gaten, betaalde de facturen, terwijl meneer, zonder zich ergens zorgen om te maken, voortdurend in een nare slaap verkeerde, waaruit hij alleen opkwam om onaardige dingen te zeggen, en bij het vuur bleef zitten te roken, terwijl hij in de as spuwte.

Quand elle eut un enfant, il le fallut mettre en nourrice.

Toen ze een kind kreeg, moest het kind bij een kinderjuffrouw worden ondergebracht.

Rentré chez eux, le marmot fut gâté comme un prince.

Toen het kind weer thuis was, werd het verwend als een prins.

Sa mère le nourrissait de confitures; son père le laissait courir sans souliers, et, pour faire le philosophe, disait même qu'il pouvait bien aller tout nu, comme les enfants des bêtes.

Zijn moeder voedde hem met jam; zijn vader liet hem zonder schoenen rondrennen en zei, om filosofisch te doen, dat hij net zo goed naakt kon rondlopen als de kinderen van dieren.

À l'encontre des tendances maternelles, il avait en tête un certain idéal viril de l'enfance, d'après lequel il tâchait de former son fils, voulant qu'on l'élevât durement, à la spartiate, pour lui faire une bonne constitution.

In tegenstelling tot de moederlijke neigingen had hij een bepaald mannelijk ideaal van kinderen in gedachten, en hij probeerde zijn zoon volgens dat ideaal op te voeden. Hij wilde dat de jongen op een Spartaanse manier werd opgevoed, zodat hij een sterke gezondheid zou ontwikkelen.

Il l'envoyait se coucher sans feu, lui apprenait à boire de grands coups de rhum et à insulter les processions.

Hij stuurde de jongen zonder brandend vuur naar bed, leerde hem grote slokken rum te drinken en processies te beledigen.

Mais, naturellement paisible, le petit répondait mal à ses efforts.

Maar de jongen was van nature vredelievend en reageerde slecht op de inspanningen van zijn vader.

Sa mère le traînait toujours après elle; elle lui découpait des cartons, lui racontait des histoires, s'entretenait avec lui dans des monologues sans fin, pleins de gaietés mélancoliques et de chatteries babillardes.

Zijn moeder sleepte hem altijd met zich mee; ze sneed kartonnen dozen voor hem, vertelde hem verhalen en praatte eindeloos met hem, vol melancholische grappen en onzinpraatjes.

Dans l'isolement de sa vie, elle reporta sur cette tête d'enfant toutes ses vanités éparses, brisées.

In de eenzaamheid van haar leven projecteerde ze al haar verspreide, gebroken ijdelheden op het kinderhoofdje.

Elle rêvait de hautes positions, elle le voyait déjà grand, beau, spirituel, établi, dans les ponts et chaussées ou dans la magistrature.

Ze droomde van hoge posities en zag hem al groot, knap, gevat en succesvol in de openbare werken of in de rechterlijke macht.

Elle lui apprit à lire, et même lui enseigna, sur un vieux piano qu'elle avait, à chanter deux ou trois petites romances.

Ze leerde hem lezen en gaf hem zelfs les op een oude piano die ze had, waarbij ze hem twee of drie kleine romances liet zingen.

Mais, à tout cela, M. Bovary, peu soucieux des lettres, disait que ce n'était pas la peine!

Maar op al deze dingen zei de heer Bovary, die weinig interesse had in letters: 'Dat is niet de moeite waard!'

Auraient-ils jamais de quoi l'entretenir dans les écoles du gouvernement, lui acheter une charge ou un fonds de commerce?

Zouden ze ooit genoeg geld hebben om hem op overheidscholen te laten studeren, of om hem een ambt of een bedrijf te kopen?

D'ailleurs, avec du toupet, un homme réussit toujours dans le monde.

Bovendien slaagde een man met een beetje lef altijd in de wereld.

Madame Bovary se mordait les lèvres, et l'enfant vagabondait dans le village.

Mevrouw Bovary beet op haar lippen en het kind zwierf rond in het dorp.

Il suivait les laboureurs, et chassait, à coups de motte de terre, les corbeaux qui s'envolaient.

Hij volgde de boeren en joeg met aardkluiten de kraaien weg die wegvlogen.

Il mangeait des mûres le long des fossés, gardait les dindons avec une gaule, fanait à la moisson, courait dans le bois, jouait à la marelle sous le porche de l'église les jours de pluie, et, aux grandes fêtes, suppliait le bedeau de lui laisser sonner les cloches, pour se pendre de tout son corps à la grande corde et se sentir emporter par elle dans sa volée.

Hij at bramen langs de sloten, hield de kalkoenen op afstand met een stok, werkte bij de oogst, rende door het bos, speelde op regendagen in de kerk op de marelle en smeekte de koster tijdens grote feesten om hem de klokken te laten luiden, zodat hij zich met zijn hele lichaam aan het grote koord kon vastklampen en zich door de lucht liet meeslepen.

Aussi poussa-t-il comme un chêne. Il acquit de fortes mains, de belles couleurs.

En zo groeide hij op als een eik. Hij ontwikkelde sterke handen en een mooie teint.

À douze ans, sa mère obtint que l'on commençât ses études.

Toen hij twaalf jaar oud was, wist zijn moeder het voor elkaar te krijgen dat hij met zijn studie kon beginnen.

On en chargea le curé.

De pastoor kreeg de taak om dit te regelen.

Mais les leçons étaient si courtes et si mal suivies, qu'elles ne pouvaient servir à grand-chose.

Maar de lessen waren zo kort en werden zo slecht bijgewoond, dat ze niet echt nuttig waren.

C'était aux moments perdus qu'elles se donnaient, dans la sacristie, debout, à la hâte, entre un baptême et un enterrement; ou bien le curé envoyait chercher son élève après l'Angélus, quand il n'avait pas à sortir.

De lessen werden op onhandige momenten gegeven, in de sacristie, staand, tussen een doop en een begrafenis door; of de pastoor stuurde zijn leerling op pad na de Angelus, als hij nergens anders naartoe hoefde.

On montait dans sa chambre, on s'installait: les moucherons et les papillons de nuit tournoyaient autour de la chandelle.

Ze gingen zijn kamer in en gingen zitten: de muggen en nachtvlinders dansten rond de kaars.

Il faisait chaud, l'enfant s'endormait; et le bonhomme, s'assoupissant les mains sur son ventre, ne tardait pas à ronfler, la bouche ouverte.

Het was warm, het kind viel in slaap; en de man, met zijn handen op zijn buik, begon al snel te snurken met een open mond.

D'autres fois, quand M. le curé, revenant de porter le viatique à quelque malade des environs, apercevait Charles qui polissonnait dans la campagne, il l'appelait, le sermonnait un quart d'heure et profitait de l'occasion pour lui faire conjuguer son verbe au pied d'un arbre.

Andere keren, als de pastoor terugkwam van het toedienen van het viaticum aan een zieke in de buurt, en Charles in het veld zag spelen, riep hij hem op, gaf hem een kwartier de les en maakte van de gelegenheid gebruik om hem het verleden van een werkwoord te laten oefenen aan de voet van een boom.

La pluie venait les interrompre, ou une connaissance qui passait.

De regen onderbrak ze, of een voorbijganger die langs kwam.

Du reste, il était toujours content de lui, disait même que le jeune homme avait beaucoup de mémoire.

Overigens was hij altijd tevreden over hem en zei hij zelfs dat de jongen een goed geheugen had.

Charles ne pouvait en rester là. Madame fut énergique. Honteux, ou fatigué plutôt, Monsieur céda sans résistance, et l'on attendit encore un an que le gamin eût fait sa première communion.

Charles kon het niet laten. Mevrouw was vastberaden. De pastoor gaf toe, uit schaamte of vermoeidheid, en er werd nog een jaar gewacht voordat het jongetje zijn eerste communie deed.

Six mois se passèrent encore; et, l'année d'après, Charles fut définitivement envoyé au collège de Rouen, où son père l'amena lui-même, vers la fin d'octobre, à l'époque de la foire Saint- Romain.

Er ging nog een half jaar voorbij; en het jaar daarna werd Charles definitief naar het college in Rouen gestuurd, waar zijn vader hem eind oktober, rond de tijd van de Saint-Romain-beurs, zelf naartoe bracht.

Il serait maintenant impossible à aucun de nous de se rien rappeler de lui.

Het zou nu voor niemand van ons mogelijk zijn om iets over hem te herinneren.

C'était un garçon de tempérament modéré, qui jouait aux récréations, travaillait à l'étude, écoutant en classe, dormant bien au dortoir, mangeant bien au réfectoire.

Hij was een jongen met een gematigd temperament, die tijdens de pauzes speelde, studeerde, in de klas luisterde, goed sliep in de slaapzaal en goed at in de eetzaal.

Il avait pour correspondant un quincaillier en gros de la rue Ganterie, qui le faisait sortir une fois par mois, le dimanche, après que sa boutique était fermée, l'envoyait se promener sur le port à regarder les bateaux, puis le ramenait au collège dès sept heures, avant le souper.

Hij had een correspondent, een groothandelaar in ijzerwaren in de Ganterie-straat, die hem een keer per maand, op zondag, na sluitingstijd van de winkel, meenam om op de haven naar de boten te kijken, en hem vervolgens om zeven uur, voor het avondeten, weer naar het college bracht.

Le soir de chaque jeudi, il écrivait une longue lettre à sa mère, avec de l'encre rouge et trois pains à cacheter; puis il repassait ses cahiers d'histoire, ou bien lisait un vieux volume d'Anacharsis qui traînait dans l'étude.

Elke donderdagavond schreef hij een lange brief aan zijn moeder, met rode inkt en drie zegels, en hij herhaalde zijn geschiedenisboeken of las een oud boek van Anacharsis dat in de studeerkamer rondliep.

En promenade, il causait avec le domestique, qui était de la campagne comme lui.

Tijdens zijn wandelingen sprak hij met de bediende, die net als hij uit het platteland kwam.

À force de s'appliquer, il se maintint toujours vers le milieu de la classe; une fois même, il gagna un premier accessit d'histoire naturelle.

Door hard te werken bleef hij altijd in de middelste groep; een keer won hij zelfs een tweede prijs voor natuurkunde.

Mais à la fin de sa troisième, ses parents le retirèrent du collège pour lui faire étudier la médecine, persuadés qu'il pourrait se pousser seul jusqu'au baccalauréat.

Maar aan het eind van zijn derde jaar haalden zijn ouders hem van het college om hem medicijnen te laten studeren, in de overtuiging dat hij zelf het baccalaureaat zou kunnen halen.

Sa mère lui choisit une chambre, au quatrième, sur l'Eau-de-Robec, chez un teinturier de sa connaissance:

Zijn moeder koos een kamer voor hem op de vierde verdieping van Eau-de-Robec, bij een kleermaker die ze kende:

Elle conclut les arrangements pour sa pension, se procura des meubles, une table et deux chaises, fit venir de chez elle un vieux lit en merisier, et acheta de plus un petit poêle en fonte, avec la provision de bois qui devait chauffer son pauvre enfant.

Ze regelde zijn kost en inwoning, kocht meubels, een tafel en twee stoelen, haalde een oud bed van esdoornhout uit huis en kocht een kleine gietijzeren kachel met een voorraad hout om haar arme kind warm te houden.

Puis elle partit au bout de la semaine, après mille recommandations de se bien conduire, maintenant qu'il allait être abandonné à lui-même.

En dan vertrok ze na een week, met duizend aanbevelingen om zich goed te gedragen, nu hij aan zijn lot werd overgelaten.

Le programme des cours, qu'il lut sur l'affiche, lui fit un effet d'étourdissement:

Het lesprogramma, dat hij op het prikbord las, maakte hem duizelig:

cours d'anatomie, cours de pathologie, cours de physiologie, cours de pharmacie, cours de chimie, et de botanique, et de clinique, et de thérapeutique, sans compter l'hygiène ni la matière médicale, tous noms dont il ignorait les étymologies et qui étaient comme autant de portes de sanctuaires pleins d'augustes ténèbres.

anatomielessen, pathologie, fysiologie, farmacie, chemie, botanie, klinische lessen, therapeutiek, en dan nog hygiëne en farmacologie, allemaal namen waarvan hij de etymologie niet kende en die als poorten waren naar een heiligdom vol plechtige duisternis.

Il n'y comprit rien; il avait beau écouter, il ne saisissait pas.

Hij begreep er niets van; hoe goed hij ook luisterde, hij kon het niet doorgronden.

Il travaillait pourtant, il avait des cahiers reliés, il suivait tous les cours; il ne perdait pas une seule visite.

Toch werkte hij hard, hij had ingebonden notitieboeken, hij volgde alle lessen en hij miste geen enkele bezoekdag.

Il accomplissait sa petite tâche quotidienne à la manière du cheval de manège, qui tourne en place les yeux bandés, ignorant de la besogne qu'il broie.

Hij vervulde zijn kleine dagelijkse taak op dezelfde manier als een draaimuil, die met gebonden ogen rond draait en geen idee heeft van de arbeid die hij verricht.

Pour lui épargner de la dépense, sa mère lui envoyait chaque semaine, par le messager, un morceau de veau cuit au four, avec quoi il déjeunait le matin; quand il était rentré de l'hôpital, tout en battant la semelle contre le mur.

Om hem kosten te besparen, stuurde zijn moeder hem elke week per koerier een stuk kalfsvlees, waarmee hij zijn ontbijt at; als hij terug was van het ziekenhuis, sloeg hij op de muur met zijn voet.

Ensuite il fallait courir aux leçons, à l'amphithéâtre, à l'hospice, et revenir chez lui, à travers toutes les rues.

Daarna moest hij naar de lessen gaan, naar het amfitheater, naar het weeshuis, en weer terug naar huis, door alle straten heen.

Le soir, après le maigre dîner de son propriétaire, il remontait à sa chambre et se remettait au travail, dans ses habits mouillés qui fumaient sur son corps, devant le poêle rougi.

's Avonds, na het magere diner van zijn huisbaas, ging hij terug naar zijn kamer en ging weer aan het werk, in zijn natte kleren die op zijn lichaam rookten, voor de opgewarmde kachel.

Dans les beaux soirs d'été; à l'heure où les rues tièdes sont vides, quand les servantes, jouent au volant sur le seuil des portes, il ouvrait sa fenêtre et s'accoudait.

Op mooie zomeravonden, wanneer de warme straten leeg zijn en de dienstmeisjes op de drempels spelen, opende hij zijn raam en leunde tegen het kozijn.

La rivière, qui fait de ce quartier de Rouen comme une ignoble petite Venise, coulait en bas, sous lui, jaune, violette ou bleue, entre ses ponts et ses grilles.

De rivier, die deze wijk van Rouen in een smerig klein Venetië verandert, stroomde beneden, onder hem door, geel, paars of blauw, tussen de bruggen en de hekken.

Des ouvriers, accroupis au bord, lavaient leurs bras dans l'eau.

Arbeiders, geknield aan de oever, wasten hun armen in het water.

Sur des perches partant du haut des greniers, des écheveaux de coton séchaient à l'air.

Op balken bovenop de zolders droogde katoen op in de lucht.

En face, au-delà des toits, le grand ciel pur s'étendait, avec le soleil rouge se couchant.

Aan de overkant, boven de daken, strekte zich de grote, zuivere hemel uit, met de ondergaande rode zon.

Qu'il devait faire bon là-bas!

Het moet daar zo goed zijn!

Quelle fraîcheur sous la hêtraie!

Wat een frisheid onder de beukenbomen!

Et il ouvrait les narines pour aspirer les bonnes odeurs de la campagne, qui ne venaient pas jusqu'à lui.

En hij opende zijn neusgaten om de heerlijke geuren van het platteland in te ademen, die niet tot hem doordrongen.

Il maigrit, sa taille s'allongea, et sa figure prit une sorte d'expression dolente qui la rendit presque intéressante.

Hij werd mager, zijn lichaam werd langer en zijn gezicht kreeg een treurige uitdrukking, waardoor hij bijna interessant werd.

Naturellement, par nonchalance; il en vint à se délier de toutes les résolutions qu'il s'était faites. Une fois, il manqua la visite, le lendemain son cours, et, savourant la paresse, peu à peu, n'y retourna plus.

Natuurlijk, uit onverschilligheid; hij kwam los van alle voornemens die hij zich had gemaakt. Een keer miste hij een bezoek, de volgende dag een les, en genietend van de luiheid, ging hij er langzamerhand niet meer naartoe.

Il prit l'habitude du cabaret, avec la passion des dominos.

Hij raakte gewend aan het café, met een passie voor domino's.

S'enfermer chaque soir dans un sale appartement public, pour y taper sur des tables de marbre de petits os de mouton marqués de points noirs, lui semblait un acte précieux de sa liberté, qui le rehaussait d'estime vis-à-vis de lui-même.

Elke avond zich opsluiten in een smerig openbaar appartement om op marmeren tafels met kleine schapenbotten die met zwarte stippen waren gemarkeerd te spelen, leek hem een kostbare uiting van zijn vrijheid, die zijn zelfrespect versterkte.

C'était comme l'initiation au monde, l'accès des plaisirs défendus; et, en entrant, il posait la main sur le bouton de la porte avec une joie presque sensuelle.

Het was alsof hij werd ingewijd in de wereld, toegang kreeg tot verboden genoegens; en wanneer hij binnenkwam, legde hij met bijna sensuele vreugde zijn hand op de deurknop.

Alors, beaucoup de choses comprimées en lui, se dilatèrent; il apprit par coeur des couplets qu'il chantait aux bienvenues, s'enthousiasma pour Béranger, sut faire du punch et connut enfin l'amour.

Toen kwamen veel dingen in hem tot leven; hij leerde coupletten uit het hoofd die hij bij welkomstdrankjes zong, raakte enthousiast over Béranger, leerde punch maken en ontdekte eindelijk de liefde.

Grâce à ces travaux préparatoires, il échoua complètement à son examen d'officier de santé. On l'attendait le soir même à la maison pour fêter son succès.

Dankzij deze voorbereidende werkzaamheden faalde hij volledig voor zijn examen als gezondheidsambtenaar. Diezelfde avond werd hij thuis verwacht om zijn succes te vieren.

Il partit à pied et s'arrêta vers l'entrée du village, où il fit demander sa mère, lui conta tout.

Hij vertrok te voet en stopte bij de ingang van het dorp, waar hij zijn moeder opriep en haar alles vertelde.

Elle l'excusa, rejetant l'échec sur l'injustice des examinateurs, et le raffermit un peu, se chargeant d'arranger les choses.

Zij vergaf hem en gaf de schuld van het falen aan de onrechtvaardigheid van de examinatoren, en gaf hem een beetje moed, belovend alles te regelen.

Cinq ans plus tard seulement, M. Bovary connut la vérité; elle était vieille, il l'accepta, ne pouvant d'ailleurs supposer qu'un homme issu de lui fût un sot.

Pas vijf jaar later kwam meneer Bovary achter de waarheid; zij was oud, hij accepteerde het, want hij kon niet geloven dat een man uit zijn geslacht een dwaas was.

Charles se remit donc au travail et prépara sans discontinuer les matières de son examen, dont il apprit d'avance toutes les questions par coeur. Il fut reçu avec une assez bonne note. Quel beau jour pour sa mère! On donna un grand dîner.

Charles ging dus weer aan het werk en bereidde zich onvermoeibaar voor op zijn examen, waarbij hij alle vragen al van tevoren uit zijn hoofd kende. Hij werd met een behoorlijke score toegelaten. Wat een mooie dag voor zijn moeder! Er werd een groot diner gegeven.

Où irait-il exercer son art? À Tostes. Il n'y avait là qu'un vieux médecin. Depuis longtemps madame Bovary guettait sa mort, et le bonhomme n'avait point encore plié bagage, que Charles était installé en face, comme son successeur.

Waar zou hij zijn vak uitoefenen? In Tostes. Daar was maar één oude dokter. Mevrouw Bovary had al lang op zijn dood gehoopt, en nog voor de oude man zijn koffers pakte, was Charles al als zijn opvolger geïnstalleerd tegenover hem.

Mais ce n'était pas tout que d'avoir élevé son fils, de lui avoir fait apprendre la médecine et découvert Tostes pour l'exercer: il lui fallait une femme. Elle lui en trouva une: la veuve d'un huissier de Dieppe, qui avait quarante-cinq ans et douze cents livres de rente.

Maar het was niet genoeg om zijn zoon op te voeden, hem de geneeskunde te laten leren en Tostes te ontdekken om daar te gaan werken: hij had ook een vrouw nodig. Zij vond er een voor hem: de weduwe van een gerechtscommissaris uit Dieppe, die 45 jaar oud was en een inkomen van 1200 franc had.

Quoiqu'elle fût laide, sèche comme un cotret, et bourgeonnée comme un printemps, certes madame Dubuc ne manquait pas de partis à choisir.

Hoewel ze lelijk was, droog als een koe en vol rondingen als de lente, had mevrouw Dubuc zeker genoeg keuze aan aanbidders.

Pour arriver à ses fins, la mère Bovary fut obligée de les évincer tous, et elle déjoua même fort habilement les intrigues d'un charcutier qui était soutenu par les prêtres.

Om haar doel te bereiken, moest mevrouw Bovary ze allemaal uitschakelen, en ze wist zelfs de intriges van een slager, die door de priesters werd gesteund, heel slim te omzeilen.

Charles avait entrevu dans le mariage l'avènement d'une condition meilleure, imaginant qu'il serait plus libre et pourrait disposer de sa personne et de son argent.

Charles had in het huwelijk de komst van een betere status gezien en gedacht dat hij vrijer zou zijn en zelf over zijn tijd en geld zou kunnen beschikken.

Mais sa femme fut le maître; il devait devant le monde dire ceci, ne pas dire cela, faire maigre tous les vendredis, s'habiller comme elle l'entendait, harceler par son ordre les clients qui ne payaient pas.

Maar zijn vrouw was de baas; hij moest in het openbaar dit zeggen en dat niet zeggen, elke vrijdag vasten, zich kleden zoals zij het wilde en op haar bevel klanten lastigvallen die niet betaalden.

Elle décachetait ses lettres, épiait ses démarches, et l'écoutait, à travers la cloison, donner ses consultations dans son cabinet, quand il y avait des femmes.

Ze opende zijn brieven, bespioneerde zijn bewegingen en luisterde via de muur naar zijn consultaties in zijn kantoor als er vrouwen aanwezig waren.

Il lui fallait son chocolat tous les matins, des égards à n'en plus finir.

Elke ochtend had hij zijn chocolade nodig, en eindeloos veel aandacht.

Elle se plaignait sans cesse de ses nerfs, de sa poitrine, de ses humeurs.

Ze klaagde voortdurend over haar zenuwen, haar borst en haar humeur.

Le bruit des pas lui faisait mal; on s'en allait, la solitude lui devenait odieuse; revenait-on près d'elle, c'était pour la voir mourir, sans doute.

Het geluid van voetstappen deed haar pijn; als men wegging, werd de eenzaamheid ondraaglijk; en als men weer bij haar kwam, was het waarschijnlijk om haar te zien sterven.

Le soir, quand Charles rentrait, elle sortait de dessous ses draps ses longs bras maigres, les lui passait autour du cou, et, l'ayant fait asseoir au bord du lit, se mettait à lui parler de ses chagrins: il l'oubliait, il en aimait une autre!

's Avonds, als Charles thuiskwam, kwam ze uit bed met haar lange, magere armen, sloeg ze ze om zijn nek en begon ze over haar verdrieten te praten: hij was haar vergeten en hield van een ander!

On lui avait bien dit qu'elle serait malheureuse; et elle finissait en lui demandant quelque sirop pour sa santé et un peu plus d'amour.

Men had haar wel gezegd dat ze ongelukkig zou worden; en ze eindigde met hem te vragen om siroop voor haar gezondheid en om wat meer liefde.