Una delle poche cose, anzi forse la sola ch’io sapessi di certo era questa: che mi chiamavo Mattia Pascal.

Een van de weinige dingen, misschien wel het enige dat ik zeker wist, was dat ik Mattia Pascal heette.

E me ne approfittavo.

En daar maakte ik gebruik van.

Ogni qual volta qualcuno de’ miei amici o conoscenti dimostrava d’aver perduto il senno fino al punto di venire da me per qualche consiglio o suggerimento, mi stringevo nelle spalle, socchiudevo gli occhi e gli rispondevo:

Elke keer als een van mijn vrienden of bekenden het bij het verkeerde eind had en mij om advies of suggesties kwam vragen, haalde ik mijn schouders op, knipperde met mijn ogen en zei tegen ze:

— Io mi chiamo Mattia Pascal.

- Mijn naam is Mattia Pascal.

— Grazie, caro. Questo lo so.

- Bedankt, schat. Dat weet ik al.

— E ti par poco?

- En dat is niet genoeg voor je?

Non pareva molto, per dir la verità, neanche a me. Ma ignoravo allora che cosa volesse dire il non sapere neppur questo, il non poter più rispondere, cioè, come prima, all’occorrenza:

Het was inderdaad niet genoeg voor mij. Maar toen besefte ik nog niet wat het betekende om zelfs dat niet meer te weten, om niet langer te kunnen reageren op een situatie, zoals ik dat eerder wel kon.

— Io mi chiamo Mattia Pascal.

- Mijn naam is Mattia Pascal.

Qualcuno vorrà bene compiangermi (costa così poco), immaginando l’atroce cordoglio d’un disgraziato, al quale avvenga di scoprire tutt’a un tratto che...

Iemand zal me willen betreuren (het kost zo weinig moeite), en zich voorstellen hoe vreselijk het moet zijn voor een ongelukkige die plotseling ontdekt dat...

sì, niente, insomma: né padre, né madre, né come fu o come non fu; e vorrà pur bene indignarsi (costa anche meno) della corruzione dei costumi, e de’ vizii, e della tristezza dei tempi, che di tanto male possono esser cagione a un povero innocente.

ja, niks, kortom: geen vader, geen moeder, geen verleden, geen toekomst; en men zal ongetwijfeld verontwaardigd zijn (het kost nog minder moeite) over de verloedering van de zeden, de ondeugden en de somberheid van deze tijd, die zoveel ellende kunnen veroorzaken voor een arme onschuldige.

Ebbene, si accomodi.

Welnu, ga gerust zitten.

Ma è mio dovere avvertirlo che non si tratta propriamente di questo.

Maar het is mijn plicht om u te waarschuwen dat het niet echt om dat gaat.

Potrei qui esporre, di fatti, in un albero genealogico, l’origine e la discendenza della mia famiglia e dimostrare come qualmente non solo ho conosciuto mio padre e mia madre, ma e gli antenati miei e le loro azioni, in un lungo decorso di tempo, non tutte veramente lodevoli.

Ik zou hier inderdaad een stamboom kunnen laten zien van de oorsprong en de afstamming van mijn familie, en aantonen hoe ik niet alleen mijn vader en moeder heb gekend, maar ook mijn voorouders en hun daden, in een lange periode, waarvan niet allemaal echt prijzenswaardig waren.

E allora?

En dan?

Ecco: il mio caso è assai più strano e diverso; tanto diverso e strano che mi faccio a narrarlo.

Kijk: mijn geval is veel vreemder en anders; zo anders en vreemd dat ik het zelf ga vertellen.

Fui, per circa due anni, non so se più cacciatore di topi che guardiano di libri nella biblioteca che un monsignor Boccamazza, nel 1803, volle lasciar morendo al nostro Comune.

Ik was ongeveer twee jaar lang niet zozeer een muizenjager als wel een boekbewaarder in de bibliotheek die monsignor Boccamazza in 1803 aan onze gemeente wilde nalaten bij zijn dood.

È ben chiaro che questo Monsignore dovette conoscer poco l’indole e le abitudini de’ suoi concittadini; o forse sperò che il suo lascito dovesse col tempo e con la comodità accendere nel loro animo l’amore per lo studio.

Het is duidelijk dat deze monsignor weinig wist over de aard en de gewoonten van zijn medeburgers; of misschien hoopte hij dat zijn nalatenschap mettertijd en gemak het liefde voor studie in hun hart zou ontsteken.

Finora, ne posso rendere testimonianza, non si è acceso: e questo dico in lode de’ miei concittadini.

Tot nu toe, en ik kan het getuigen, is dat niet gebeurd; en dat zeg ik ter lof van mijn medeburgers.

Del dono anzi il Comune si dimostrò così poco grato al Boccamazza, che non volle neppure erigergli un mezzo busto pur che fosse, e i libri lasciò per molti e molti anni accatastati in un vasto e umido magazzino, donde poi li trasse, pensate voi in quale stato, per allogarli nella chiesetta fuori mano di Santa Maria Liberale, non so per qual ragione sconsacrata.

De gemeente toonde zelfs zo weinig dankbaarheid jegens Boccamazza voor zijn gift, dat ze niet eens een halfstandbeeld van hem wilden oprichten, en de boeken bleven vele jaren opgeslagen in een groot, vochtig magazijn, waar ze vervolgens, en u kunt wel raden in welke staat, werden ondergebracht in het kleine, buiten de muren gelegen kerkje van Santa Maria Liberale, dat om een of andere reden ontheiligd was.

Qua li affidò, senz’alcun discernimento, a titolo di beneficio, e come sinecura, a qualche sfaccendato ben protetto il quale, per due lire al giorno, stando a guardarli, o anche senza guardarli affatto, ne avesse sopportato per alcune ore il tanfo della muffa e del vecchiume.

Hier plaatste men ze zonder enige onderscheid als een weldaad, en als een sinecure, bij een of andere goed beschermde beroerd persoon, die voor twee lire per dag, of zelfs helemaal niet, enkele uren lang de stank van schimmel en ouderdom moest verdragen terwijl hij op de boeken lette, of ze zelfs helemaal niet bekeek.

Tal sorte toccò anche a me;

Ook ik heb een dergelijk lot meegemaakt;

e fin dal primo giorno io concepii così misera stima dei libri, sieno essi a stampa o manoscritti (come alcuni antichissimi della nostra biblioteca), che ora non mi sarei mai e poi mai messo a scrivere, se, come ho detto, non stimassi davvero strano il mio caso e tale da poter servire d’ammaestramento a qualche curioso lettore, che per avventura,

en vanaf de eerste dag koesterde ik zo'n geringe waardering voor boeken, of ze nu gedrukt of handgeschreven waren (zoals enkele zeer oude boeken in onze bibliotheek), dat ik nooit en te nimmer zou zijn gaan schrijven, als ik, zoals ik al zei, mijn geval niet zo vreemd zou vinden, en als het niet zou kunnen dienen als een les voor een nieuwsgierige lezer die misschien wel...

riducendosi finalmente a effetto l’antica speranza della buon’anima di monsignor Boccamazza, capitasse in questa biblioteca, a cui io lascio questo mio manoscritto, con l’obbligo però che nessuno possa aprirlo se non cinquant’anni dopo la mia terza, ultima e definitiva morte.

en uiteindelijk, als de oude hoop van monsignor Boccamazza werkelijkheid wordt, in deze bibliotheek terechtkomt, waar ik mijn handschrift achterlaat, met de verplichting dat niemand het mag openen tot vijftig jaar na mijn derde, laatste en definitieve dood.

Giacché, per il momento (e Dio sa quanto me ne duole), io sono morto, sì, già due volte, ma la prima per errore, e la seconda... sentirete.

Want op dit moment (en God weet hoeveel dat me spijt) ben ik al twee keer gestorven, maar de eerste keer per ongeluk, en de tweede keer... u zult het wel horen.

L’idea o piuttosto, il consiglio di scrivere mi è venuto dal mio reverendo amico don Eligio Pellegrinotto, che al presente ha in custodia i libri della Boccamazza, e al quale io affido il manoscritto appena sarà terminato, se mai sarà.

Het idee of liever gezegd, het advies om te schrijven, kwam van mijn eerwaarde vriend don Eligio Pellegrinotto, die momenteel de boeken van Boccamazza in zijn bezit heeft, en aan wie ik het handschrift zal overlaten zodra het klaar is, als het ooit klaar komt.

Lo scrivo qua, nella chiesetta sconsacrata, al lume che mi viene dalla lanterna lassù, della cupola; qua, nell’abside riservata al bibliotecario e chiusa da una bassa cancellata di legno a pilastrini, mentre don Eligio sbuffa sotto l’incarico che si è eroicamente assunto di mettere un po’ d’ordine in questa vera babilonia di libri.

Ik schrijf dit hier, in de ontheiligde kerk, bij het licht van de lantaarn bovenin de koepel; hier, in de apsis die is gereserveerd voor de bibliothecaris en is afgesloten met een lage houten hek met pilaren, terwijl don Eligio pust onder de taak die hij heldhaftig op zich heeft genomen om enige orde te scheppen in deze echte babel van boeken.

Temo che non ne verrà mai a capo.

Ik vrees dat het nooit zal lukken.

Nessuno prima di lui s’era curato di sapere, almeno all’ingrosso, dando di sfuggita un’occhiata ai dorsi, che razza di libri quel Monsignore avesse donato al Comune: si riteneva che tutti o quasi dovessero trattare di materie religiose.

Niemand voor hem had de moeite genomen om, in ieder geval globaal, met een vluchtige blik op de ruggen, te achterhalen wat voor boeken die monsignor aan de gemeente had geschonken: men nam aan dat ze allemaal of bijna allemaal over religieuze onderwerpen gingen.

Ora il Pellegrinotto ha scoperto, per maggior sua consolazione, una varietà grandissima di materie nella biblioteca di Monsignore; e siccome i libri furon presi di qua e di là nel magazzino e accozzati così come venivano sotto mano, la confusione è indescrivibile.

Nu heeft Pellegrinotto, tot zijn grote vreugde, een grote verscheidenheid aan onderwerpen in de bibliotheek van de monsignor ontdekt; en aangezien de boeken hier en daar in de opslagruimte werden uitgenomen en zoals ze bij de hand waren, bij elkaar werden gegooid, is de verwarring onbeschrijfbaar.

Si sono strette per la vicinanza fra questi libri amicizie oltre ogni dire speciose: don Eligio Pellegrinotto mi ha detto, ad esempio, che ha stentato non poco a staccare da un trattato molto licenzioso Dell’arte di amar le donne, libri tre di Anton Muzio Porro, dell’anno 1571, una Vita e morte di Faustino Materucci, Benedettino di Polirone, che taluni chiamano beato, biografia edita a Mantova nel 1625.

Door de nabijheid van deze boeken zijn er vriendschappen ontstaan die verder gaan dan men zich voor kan stellen: don Eligio Pellegrinotto vertelde me bijvoorbeeld dat hij moeite had met het losrukken van een zeer ontaard verhandeling over de kunst van het liefhebben van vrouwen, drie boeken van Anton Muzio Porro uit 1571, en een Vita et Mors van Faustino Materucci, een Benedictijner monnik uit Polirone, die sommigen een zalige noemen, een biografie die in 1625 in Mantua werd uitgegeven.

Per l’umidità, le legature de’ due volumi si erano fraternamente appiccicate.

Vanwege de vochtigheid waren de banden van de twee boeken broederlijk met elkaar verkleefd.

Notare che nel libro secondo di quel trattato licenzioso si discorre a lungo della vita e delle avventure monacali.

Opmerken dat in het tweede boek van die ontaardde verhandeling lange tijd wordt gesproken over het kloosterleven en de avonturen daarvan.

Molti libri curiosi e piacevolissimi don Eligio Pellegrinotto, arrampicato tutto il giorno su una scala da lampionajo, ha pescato negli scaffali della biblioteca.

Veel curieuze en zeer aangename boeken heeft don Eligio Pellegrinotto, die de hele dag op een ladder van een lantaarnpaal klimt, in de planken van de bibliotheek gevonden.

Ogni qual volta ne trova uno, lo lancia dall’alto, con garbo, sul tavolone che sta in mezzo; la chiesetta ne rintrona; un nugolo di polvere si leva, da cui due o tre ragni scappano via spaventati: io accorro dall’abside, scavalcando la cancellata; do prima col libro stesso la caccia ai ragni su pe’l tavolone polveroso; poi apro il libro e mi metto a leggiucchiarlo.

Elke keer als hij er een vindt, gooit hij het met een elegante beweging op de tafel in het midden; de kerketje rinkelt; er stijgt een wolk stof op, waaruit twee of drie spinnen verschrikt wegvluchten: ik kom uit de apsis, over het hek heen; eerst jaag ik de spinnen op de stoffige tafel op met het boek zelf; dan open ik het boek en begin ik erin te lezen.

Così, a poco a poco, ho fatto il gusto a siffatte letture.

Zo heb ik beetje bij beetje smaak gekregen voor dergelijke lezingen.

Ora don Eligio mi dice che il mio libro dovrebbe esser condotto sul modello di questi ch’egli va scovando nella biblioteca, aver cioè il loro particolar sapore.

Nu zegt don Eligio dat mijn boek zou moeten worden opgesteld naar het voorbeeld van deze boeken die hij in de bibliotheek ontdekt, dat wil zeggen dat het een bijzondere smaak zou moeten hebben.

Io scrollo le spalle e gli rispondo che non è fatica per me.

Ik haal mijn schouders op en antwoord hem dat het geen moeite voor me is.

E poi altro mi trattiene.

En dan houdt iets anders me bezig.

Tutto sudato e impolverato, don Eligio scende dalla scala e viene a prendere una boccata d’aria nell’orticello che ha trovato modo di far sorgere qui dietro l’abside, riparato giro giro da stecchi e spuntoni.

Helemaal bezweet en bepoederd komt don Eligio van de ladder en gaat een luchtje scheppen in het kleine tuintje dat hij achter de apsis heeft gemaakt, beschermd door stokken en prikkels.

— Eh, mio reverendo amico, — gli dico io, seduto sul murello, col mento appoggiato al pomo del bastone, mentr’egli attende alle sue lattughe. —

- Eh, mijn eerwaarde vriend, - zeg ik tegen hem, terwijl ik op de muur zit met mijn kin op de knop van mijn stok, terwijl hij op zijn sla wat wacht.

Non mi par più tempo, questo, di scriver libri, neppure per ischerzo.

- Ik heb geen tijd meer om boeken te schrijven, zelfs niet voor de grap.

In considerazione anche della letteratura, come per tutto il resto, io debbo ripetere il mio solito ritornello: Maledetto sia Copernico!

Ook met betrekking tot literatuur, net als met alles anders, moet ik mijn gebruikelijke refrein herhalen: Vervloekt zij Copernicus!

— Oh oh oh, che c’entra Copernico! — esclama don Eligio, levandosi su la vita, col volto infocato sotto il cappellaccio di paglia.

- Oh oh oh, wat heeft Copernicus ermee te maken! - roept don Eligio uit, terwijl hij zich opricht, met zijn gezicht gloeiend onder zijn strooien pet.

— C’entra, don Eligio. Perché, quando la Terra non girava...

- Het heeft er alles mee te maken, don Eligio. Want toen de aarde niet draaide...

— E dàlli! Ma se ha sempre girato!

- En stop daarmee! Maar als ze altijd al draaide!

— Non è vero.

- Dat is niet waar.

L’uomo non lo sapeva, e dunque era come se non girasse.

De mens wist het niet, en daarom was het alsof ze niet draaide.

Per tanti, anche adesso, non gira.

Voor velen, zelfs nu, draait ze niet.

L’ho detto l’altro giorno a un vecchio contadino, e sapete come m’ha risposto?

Ik zei het gisteren tegen een oude boer, en weet je hoe hij reageerde?

ch’era una buona scusa per gli ubriachi.

Dat het een goed excuus was voor dronkaards.

Del resto, anche voi, scusate, non potete mettere in dubbio che Giosuè fermò il Sole.

Trouwens, ook jullie, sorry, kunnen er geen twijfel van hebben dat Jozua de zon liet stilvallen.

Ma lasciamo star questo.

Maar laten we daar maar mee stoppen.

Io dico che quando la Terra non girava, e l’uomo, vestito da greco o da romano, vi faceva così bella figura e così altamente sentiva di sé e tanto si compiaceva della propria dignità, credo bene che potesse riuscire accetta una narrazione minuta e piena d’oziosi particolari.

Ik zeg dat toen de aarde niet draaide, en de mens, gekleed als Griek of Romein, er zo goed uitzag en zo hoog van zichzelf dacht en zo genoot van zijn waardigheid, ik geloof dat hij een verhaal met veel kleine details en onbelangrijke details zou kunnen accepteren.

Si legge o non si legge in Quintiliano, come voi m’avete insegnato, che la storia doveva esser fatta per raccontare e non per provare?

Lees je het wel of niet in Quintilianus, zoals jullie me hebben geleerd, dat geschiedenis moet worden verteld en niet bewezen?

— Non nego, — risponde don Eligio, — ma è vero altresì che non si sono mai scritti libri così minuti, anzi minuziosi in tutti i più riposti particolari, come dacché, a vostro dire, la Terra s’è messa a girare.

- Ik ontken het niet, - antwoordt Don Eligio, - maar het is ook waar dat er nooit zulke gedetailleerde boeken zijn geschreven, zelfs niet in de meest verborgen details, sinds de aarde volgens jullie is gaan draaien.

— E va bene!

- En dat is prima!

Il signor conte si levò per tempo, alle ore otto e mezzo precise... La signora contessa indossò un abito lilla con una ricca fioritura di merletti alla gola...

De heer graaf stond op tijd op, om precies half negen... De gravin droeg een lila jurk met een rijke kantversiering bij de hals...

Teresina si moriva di fame... Lucrezia spasimava d’amore...

Teresina stierf van de honger... Lucrezia kreeg stuiptrekkingen van liefde...

Oh, santo Dio! e che volete che me n’importi?

Oh, heilige God! En waarom zou het me iets kunnen schelen?

Siamo o non siamo su un’invisibile trottolina, cui fa da ferza un fil di sole, su un granellino di sabbia impazzito che gira e gira e gira, senza saper perché, senza pervenir mai a destino,

Zitten we nu of niet op een onzichtbare draaischijf, aangedreven door een straal zonlicht, op een klein zandkorreltje dat maar blijft draaien, zonder te weten waarom, zonder ooit een bestemming te bereiken?

come se ci provasse gusto a girar così, per farci sentire ora un po’ più di caldo, ora un po’ più di freddo, e per farci morire – spesso con la coscienza d’aver commesso una sequela di piccole sciocchezze – dopo cinquanta o sessanta giri?

Alsof het leuk is om zo te draaien, om ons af en toe wat warmer en wat kouder te laten voelen, en om ons - vaak met het besef dat we een reeks kleine onzin hebben gepleegd - na vijftig of zestig rondjes te laten sterven?

Copernico, Copernico, don Eligio mio, ha rovinato l’umanità, irrimediabilmente.

Copernicus, Copernicus, mijn Don Eligio, heeft de mensheid onherstelbaar verwoest.

Ormai noi tutti ci siamo a poco a poco adattati alla nuova concezione dell’infinita nostra piccolezza, a considerarci anzi men che niente nell’Universo, con tutte le nostre belle scoperte e invenzioni; e che valore dunque volete che abbiano le notizie, non dico delle nostre miserie particolari, ma anche delle generali calamità?

Inmiddels hebben we ons allemaal langzaam aangepast aan de nieuwe opvatting van onze oneindige kleinheid, waarbij we onszelf zelfs als minder dan niets beschouwen in het universum, ondanks al onze mooie ontdekkingen en uitvindingen. En hoeveel waarde hebben dan nieuwsberichten, laat staan over onze specifieke ellende, maar zelfs over algemene rampen?

Storie di vermucci ormai, le nostre.

Onze verhalen zijn nu niet meer dan een grapje.

Avete letto di quel piccolo disastro delle Antille?

Heb je al gelezen over die kleine ramp in de Antillen?

Niente.

Niets.

La Terra, poverina, stanca di girare, come vuole quel canonico polacco, senza scopo, ha avuto un piccolo moto d’impazienza, e ha sbuffato un po’ di fuoco per una delle tante sue bocche.

De aarde, arme ding, is het draaien beu, zoals die Poolse kanunnik wil, zonder doel, en ze liet een beetje vuur uit een van haar vele monden komen.

Chi sa che cosa le aveva mosso quella specie di bile.

Wie weet wat voor soort gal haar daartoe heeft aangezet.

Forse la stupidità degli uomini che non sono stati mai così nojosi come adesso. Basta.

Misschien de domheid van de mensen die nog nooit zo vervelend zijn geweest als nu. Genoeg.

Parecchie migliaja di vermucci abbrustoliti.

Vele duizenden verbrande mieren.

E tiriamo innanzi. Chi ne parla più?

En we gaan verder. Wie praat er nog over?

Don Eligio Pellegrinotto mi fa però osservare che, per quanti sforzi facciamo nel crudele intento di strappare, di distruggere le illusioni che la provvida natura ci aveva create a fin di bene, non ci riusciamo. Per fortuna, l’uomo si distrae facilmente.

Don Eligio Pellegrinotto merkt echter op dat, hoe hard we het ook proberen om de illusies die de voorzichtige natuur ons ten goede heeft geschapen weg te nemen of te vernietigen, het ons niet lukt. Gelukkig is de mens gemakkelijk afgeleid.

Questo è vero. Il nostro Comune, in certe notti segnate nel calendario, non fa accendere i lampioni, e spesso – se è nuvolo – ci lascia al bujo.

Dat is waar. Onze gemeente doet op bepaalde nachten in de kalender de lantaarns niet aan en laat ons vaak in het donker zitten als het bewolkt is.

Il che vuol dire, in fondo, che noi anche oggi crediamo che la luna non stia per altro nel cielo, che per farci lume di notte, come il sole di giorno, e le stelle per offrirci un magnifico spettacolo.

Wat in feite betekent dat we zelfs vandaag geloven dat de maan niet alleen in de hemel staat om ons 's nachts licht te geven, net als de zon overdag, en de sterren om ons een prachtig schouwspel te bieden.

Sicuro.

Zeker weten.

E dimentichiamo spesso e volentieri di essere atomi infinitesimali per rispettarci e ammirarci a vicenda, e siamo capaci di azzuffarci per un pezzettino di terra o di dolerci di certe cose, che, ove fossimo veramente compenetrati di quello che siamo, dovrebbero parerci miserie incalcolabili.

En we vergeten vaak en graag dat we oneindig kleine atomen zijn om onszelf te respecteren en te bewonderen. We kunnen ruzie maken om een stukje land of ons zorgen maken over bepaalde dingen die, als we ons echt bewust waren van wat we zijn, ons als onnoemelijke ellende zouden lijken.

Ebbene, in grazia di questa distrazione provvidenziale, oltre che per la stranezza del mio caso, io parlerò di me, ma quanto più brevemente mi sarà possibile, dando cioè soltanto quelle notizie che stimerò necessarie.

Welnu, dankzij deze heilzame afleiding, en ook vanwege de bijzonderheden van mijn geval, zal ik het over mezelf hebben, maar zo kort mogelijk, dat wil zeggen alleen de informatie die ik nodig acht.

Alcune di esse, certo, non mi faranno molto onore; ma io mi trovo ora in una condizione così eccezionale, che posso considerarmi come già fuori della vita, e dunque senza obblighi e senza scrupoli di sorta.

Sommige informatie zal me zeker niet tot eer strekken, maar ik bevind me nu in een uitzonderlijke situatie, waarin ik mezelf als buiten het leven beschouw, en dus zonder verplichtingen en zonder enige scrupules.

Cominciamo.

Laten we beginnen.