Paolo e Maria lasciarono Roma, capitale degli Stati Uniti d'Europa, montando nel più grande dei loro aerotachi, quello destinato ai lunghi viaggi.

Paolo i Maria opuścili Rzym, stolicę Stanów Zjednoczonych Europy, wsiadając do największego z ich aerotachów, przeznaczonego do długich podróży.

È una navicella mossa dall'elettricità. Due comode poltrone stanno nel mezzo e con uno scattar di molla si convertono in comodissimi letti. Davanti ad esse una bussola, un tavolino e un quadrante colle tre parole: moto, calore, luce.

To statek napędzany energią elektryczną. W środku znajdują się dwa wygodne fotele, które po naciśnięciu przycisku zamieniają się w wygodne łóżka. Przed nimi znajduje się kompas, mały stolik i tarcza z trzema słowami: ruch, ciepło, światło.

Toccando un tasto l'aerotaco si mette in moto e si gradua la velocità, che può giungere a 150 chilometri all'ora.

Po naciśnięciu przycisku aerotach rusza i można ustawić prędkość, która może sięgnąć 150 kilometrów na godzinę.

Toccando un altro tasto si riscalda l'ambiente alla temperatura che si desidera, e premendo un terzo si illumina la navicella.

Po naciśnięciu innego przycisku wnętrze statku nagrzewa się do pożądanej temperatury, a po naciśnięciu trzeciego przycisku włącza się oświetlenie statku.

Un semplice commutatore trasforma l'elettricità in calore, in luce, in movimento; come vi piace.

Prosty przełącznik przekształca energię elektryczną w ciepło, światło i ruch – tak, jak się chce.

Nelle pareti dell'aerotaco eran condensate tante provviste, che bastavano per dieci giorni.

W ścianach aerotacha były skondensowane zapasy, które wystarczyły na dziesięć dni.

Succhi condensati di albuminoidi e di idruri di carbonio, che rappresentano chilogrammi di carne e di verdura; eteri coobatissimi, che rifanno i profumi di tutti i fiori più odorosi, di tutte le frutta più squisite.

Skondensowane soki białek i węglowodanów, które reprezentują kilogramy mięsa i warzyw; skondensowane etery, które odtwarzają zapachy wszystkich najpiękniejszych kwiatów i najsmaczniejszych owoców.

Una piccola cantina conteneva una lauta provvista di tre elisiri, che eccitano i centri cerebrali, che presiedono alle massime forze della vita; il pensiero, il movimento e l'amore.

Mała piwnica zawierała trzy eliksiry, które stymulują ośrodki mózgu odpowiedzialne za najważniejsze siły życiowe: myślenie, ruch i miłość.

Nessun bisogno nell'aerotaco di macchinisti o di servi, perchè ognuno impara fin dalle prime scuole a maneggiarlo, a innalzare o ad abbassare secondo il bisogno e a dirigerlo dove volete andare. In un quadrante si leggono i chilometri percorsi, la temperatura dell'ambiente e la direzione dei venti.

W aerotachu nie trzeba maszynistów ani służących, ponieważ każdy uczy się nim sterować od pierwszych lat szkolnych, podnosić lub opuszczać go według potrzeby oraz kierować nim tam, gdzie się chce. Na tablicy odczytuje się przebyty dystans, temperatura wnętrza i kierunek wiatru.

Paolo e Maria avevano portato seco pochi libri e fra questi L'anno 3000, scritto da un medico, che dieci secoli prima con bizzarra fantasia aveva tentato di indovinare come sarebbe il mondo umano dieci secoli dopo.

Paolo i Maria zabrali ze sobą kilka książek, w tym „Rok 3000” autorstwa lekarza, który dziesięć stuleci wcześniej z niezwykłą fantazją próbował przewidzieć, jak będzie wyglądał świat ludzi za dziesięć stuleci.

Paolo aveva detto a Maria:

Paolo powiedział Marii:

- Nel nostro lungo viaggio ti farò passar la noia, traducendoti dall'italiano le strane fantasie di questo antichissimo scrittore. Son curioso davvero fin dove questo profeta abbia indovinato il futuro. Ne leggeremo certamente delle belle e ne rideremo di cuore.

– Podczas naszej długiej podróży nie będziesz się nudzić, bo będę tłumaczył ci z włoskiego dziwne fantazje tego starożytnego pisarza. Jestem naprawdę ciekawy, jak dalece ten prorok przewidział przyszłość. Na pewno przeczytamy kilka ciekawych rzeczy i będziemy się z tego śmiać.

È bene a sapersi che nell'anno 3000 da più di cinque secoli non si parla nel mondo che la lingua cosmica. Tutte le lingue europee son morte e per non parlare che dell'Italia, in ordine di tempo l'osco, l'etrusco, il celtico, il latino e per ultimo l'italiano.

Warto wiedzieć, że w roku 3000 od ponad pięciu stuleci mówi się tylko w języku kosmicznym. Wszystkie europejskie języki wyginęły, a jeśli chodzi o Włochy, to kolejno oskijski, etruskim, celtyckim, łacińskim, a na koniec włoskim.

Il viaggio, che stanno per intraprendere Paolo e Maria, è lunghissimo.

Podróż, którą zamierzają odbyć Paolo i Maria, jest bardzo długa.

Partiti da Roma vogliono recarsi ad Andropoli, capitale degli Stati Uniti Planetarii, dove vogliono celebrare il loro matrimonio fecondo, essendo già uniti da cinque anni col matrimonio d'amore.

Wyruszając z Rzymu, chcą dotrzeć do Andropoli, stolicy Stanów Planetarnych, gdzie zamierzają uczcić swój owocny ślub, będąc już od pięciu lat związani więzami miłości.

Essi devono presentarsi al Senato biologico di Andropoli, perchè sia giudicato da quel supremo Consesso delle scienze, se abbiano o no il diritto di trasmettere la vita ad altri uomini.

Muszą stawić się przed Senatem Biologicznym w Andropoli, aby ten najwyższy organ naukowy ocenił, czy mają prawo przekazywać życie innym ludziom.

Prima però di attraversare l'Europa e l'Asia per recarsi alla capitale del mondo, posta ai piedi dell'Imalaia, dove un tempo era Darjeeling, Paolo voleva che la sua fidanzata vedesse la grande Necropoli di Spezia, dove gli Italiani dell'anno 3000 hanno come in un Museo raccolte tutte le memorie del passato.

Zanim jednak przejadą przez Europę i Azję, by dotrzeć do stolicy świata, położonej u stóp Himalajów, gdzie kiedyś było Darjeeling, Paolo chciał, by jego narzeczona zobaczyła wielką Nekropolię w Spezii, gdzie Włosi z roku 3000 zgromadzili wszystkie pamiątki z przeszłości, jak w muzeum.

Maria fino allora aveva viaggiato pochissimo. Non conosceva che Roma e Napoli e il pensiero dell'ignoto la inebbriava. Non aveva che vent'anni, avendo data la mano d'amore a Paolo da cinque anni.

Maria do tej pory podróżowała bardzo mało. Znała tylko Rzym i Neapol, a myśl o nieznanym wprawiała ją w zachwyt. Miała zaledwie dwadzieścia lat i od pięciu lat była związana z Paolo więzami miłości.

Il volo da Roma a Spezia fu di poche ore e senza accidenti.

Lot z Rzymu do Spezii trwał kilka godzin i przebiegł bez żadnych incydentów.

Vi giunsero verso sera, e dopo una breve sosta in uno dei migliori alberghi della città, cavarono fuori dall'aerotaco una specie di mantello di caucciù, che si chiama idrotaco e che gonfiato da uno stantuffo in pochi momenti si converte in un barchetto comodo e sicuro.

Dotarli tam około zmierzchu i po krótkim odpoczynku w jednym z najlepszych hoteli w mieście wyciągnęli z aerotaku rodzaj gumowego płaszcza, zwanego hydrotaakiem, który po napompowaniu za pomocą pompki w kilka chwil zamienia się w wygodną i bezpieczną łódkę.

Anche qui nessun bisogno di barcaiuolo e di servi.

Tutaj również nie było potrzeby usług wodniaka ani służących.

Una macchinetta elettrica, non più grande di un orologio da caminetto, muove l'idrotaco sulle onde, colla velocità che si desidera.

Małe urządzenie elektryczne, nie większe od zegara kominkowego, napędza hydrotaak na falach z dowolną prędkością.

Il Golfo di Spezia era in quella sera divino.

Zatoka Spezia była tamtego wieczoru boska.

La luna dall'alto, nella pace serena della sua luce, spargeva su tutte le cose come un fiato soave di malinconia.

Księżyc z góry, w spokojnej jasności swojego światła, rozprzestrzeniał po wszystkich rzeczach łagodny oddech melancholii.

Monti, monumenti, isole parevano di bronzo; immoti come chi è morto da secoli.

Góry, pomniki, wyspy wydawały się być z brązu; nieruchome, jakby były martwe od wieków.

La scena sarebbe stata troppo triste, se le onde chiacchierine, che parevano cinguettare e ridere fra la rete infinita d'argento, che le inserrava come migliaia di pesciolini presi nella rete dal pescatore, non avessero dato al golfo un palpito di vita.

Scena byłaby zbyt smutna, gdyby nie falujące fale, które zdawały się ćwierkać i śmiać się w nieskończonej sieci srebra, która wciągała je jak tysiące małych rybek w sieć rybaka.

I due fidanzati si tenevano per mano e si guardavan negli occhi. Si vedevano anch'essi come velati in quella luce crepuscolare, che toglie la durezza degli oggetti; facendo giganti le anime delle cose.

Dwoje zakochanych trzymało się za rękę i patrzyło sobie w oczy. Też wydawało im się, że są owinięci w tę zmierzchową poświatę, która odbiera przedmiotom ich twardość i czyni dusze rzeczy gigantycznymi.

- Vedi, Maria, - disse Paolo a lei, quando potè parlare: - qui intorno a noi dormono nel silenzio più di ventimila anni di storia umana.

– Spójrz, Maria – powiedział Paolo, gdy zdołał przemówić – tutaj wokół nas śpi w ciszy ponad dwadzieścia tysięcy lat ludzkiej historii.

Quanto sangue si è sparso, quante lagrime si son versate prima di giungere alla pace e alla giustizia, che oggi godiamo e che pure sono ancora tanto lontane dai nostri ideali.

Ile krwi zostało przelane, jak wiele łez zostało wylanych, zanim osiągnięto spokój i sprawiedliwość, którymi cieszymy się dzisiaj, a które wciąż są tak daleko od naszych ideałów.

E sì, che fortunatamente per noi, dei primi secoli dell'infanzia umana, non ci son rimaste che poche armi di pietra e confuse memorie.

I tak, na szczęście dla nas, z pierwszych wieków ludzkiej dzieciństwa pozostały tylko kilka kamiennych narzędzi i chaotyczne wspomnienia.

Dico fortunatamente, perchè più andiamo addietro nella storia e più l'uomo era feroce e cattivo.

Mówię „na szczęście”, ponieważ im dalej cofamy się w historii, tym bardziej człowiek stawał się okrutny i zły.

E mentre egli parlava, si andavano avvicinando alla Palmaria, convertita allora in un grande museo preistorico.

I gdy mówił, zbliżali się do Palmaria, która stała się wtedy wielkim muzeum prehistorycznym.

- Vedi, Maria, qui vissero in una grotta dieci o venti secoli or sono uomini, che non conoscevano metalli e si vestivano colle pelli delle fiere.

– Spójrz, Maria, tutaj w jaskini żyli ludzie dziesięć lub dwadzieścia wieków temu, którzy nie znali metalu i ubierali się w skóry zwierząt.

Sulla fine del secolo XIX un antropologo di Parma, certo Regalia, illustrò questa grotta, che era detta dei Colombi, descrivendone gli avanzi umani e animali, ch'egli vi aveva trovati.

Pod koniec XIX wieku antropolog z Parmy, pewien Regalia, opisał tę jaskinię, zwaną Jaskinią Gołębi, opisując ludzkie i zwierzęce szczątki, które tam odkrył.

In quel tempo però, cioè sulla fine del secolo XIX, tutta l'isola era coperta di cannoni, ed una batteria grande, un vero miracolo di arte omicida, difendeva il golfo dagli assalti del nemico.

Jednak w tym czasie, czyli u schyłku XIX wieku, cała wyspa była pokryta działami, a duża bateria, prawdziwy cud sztuki zabijania, chroniła zatokę przed atakami wroga.

Tutto il golfo del resto era un trabocchetto gigantesco per uccidere gli uomini. Sui monti, cannoni; sulle sponde, cannoni; sulle navi, cannoni e mitragliatrici: tutto un inferno di distruzione e di orrore.

Cała zatoka była wielkim pułapkiem na ludzi. Na górach były działa, na brzegu były działa, na statkach były działa i karabiny maszynowe: całe piekło zniszczenia i horroru.

Ma già qualche secolo prima questo golfo portava memorie di sangue. Lì ad oriente sopra Lerici tu vedi un antichissimo castello, dove fu prigioniero un re di Francia, Francesco I, dopochè ebbe perduta la battaglia di Pavia.

Ale już kilka stuleci wcześniej zatoka ta przyniosła wspomnienia krwi. Na wschodzie, powyżej Lerici, widzimy bardzo stary zamek, w którym został uwięziony król Francji Franciszek I po przegranej bitwie pod Pawią.

Noi non vediamo più l'ecatombe di ossa, che devono trovarsi sul fondo del mare, perchè sul principio del secolo XX ebbe luogo una terribile battaglia navale, a cui presero parte tutte le flotte d'Europa; mentre per fatale coincidenza in Francia si combatteva un'altra grande battaglia.

Nie widzimy już stosów kości, które powinny znajdować się na dnie morza, ponieważ na początku XX wieku doszło tam do strasznej bitwy morskiej, w której wzięły udział wszystkie floty europejskie, a z powodu fatalnego zbiegu okoliczności w tym samym czasie toczyła się inna wielka bitwa we Francji.

Si battevano per la pace e per la guerra, e l'Europa era divisa in due campi.

Walczyli o pokój i wojnę, a Europa była podzielona na dwa obozy.

Chi voleva la guerra e chi voleva la pace; ma per volere la pace si battevano, e un gran mare di sangue imporporò le onde del Mediterraneo e allagò la terra.

Ci, którzy chcieli wojny, i ci, którzy chcieli pokoju; ale chcąc pokoju, walczyli, a wielka fala krwi zabarwiła fale Morza Śródziemnego i zalała ląd.

In un solo giorno nella battaglia di Spezia e in quella di Parigi morì un milione di uomini.

W ciągu jednego dnia w bitwie pod Spezia i w bitwie pod Paryżem zginęło milion ludzi.

Qui dove noi siamo ora, godendo le delizie di questa bellissima sera, saltarono in aria in un'ora venti corazzate, uccidendo migliaia di giovani belli e forti; che avevano quasi tutti una madre, che li attendeva; tutti una donna che li adorava.

Tutaj, gdzie teraz jesteśmy, ciesząc się pięknem tego wieczoru, w ciągu godziny wybuchło dwadzieścia okrętów pancerowych, zabijając tysiące młodych, silnych mężczyzn, z których większość miała matki, które na nich czekały, i kobiety, które ich uwielbiały.

La strage fu così grande e crudele, che l'Europa finalmente inorridì ed ebbe paura di sè stessa. La guerra aveva uccisa la guerra e da quel giorno si mise la prima pietra degli Stati Uniti d'Europa.

Rzeź była tak wielka i okrutna, że Europa w końcu przeraziła się i obawiała samej siebie. Wojna zabiła wojnę i od tego dnia położono pierwszy kamień pod Stany Zjednoczone Europy.

Quei giganti neri, che vedi galleggiare nel Golfo sono le antiche corazzate, che rimasero incolumi in quel giorno terribile.

Te czarne giganty, które widzimy dryfujące w zatoce, to stare okręty pancerne, które przetrwały ten straszny dzień.

Ogni nazione d'allora vi è rappresentata: ve n'ha di italiane, di francesi, d'inglesi, di tedesche.

Każdy naród z tamtego okresu jest tu reprezentowany: są tu Włochy, Francja, Anglia i Niemcy.

Oggi si visitano come curiosità da museo e domattina ne vedremo qualcuna.

Dziś oglądamy je jako muzealne eksponaty, a jutro zobaczymy kilka z nich.

Vedrai come in quel tempo di barbari, ingegno e scienza riunivano tutti i loro sforzi per uccidere gli uomini e distruggere le città.

Zobaczycie, jak w tamtych barbarzyńskich czasach geniusz i nauka łączyły się, by zabijać ludzi i niszczyć miasta.

E figurati, che uccidere in grande era allora creduta gloria grandissima e i generali e gli ammiragli vincitori erano premiati e portati in trionfo. -

I pomyślcie, że zabijanie na wielką skalę było wtedy uważane za wielką chwałę, a zwycięscy generałowie i admirałowie byli nagradzani i prowadzeni na tryumf.

Poveri tempi, povera umanità!

Niechybne czasy, nieszczęsna ludzkość!

Però, anche dopo aver abolita la guerra, l'umana famiglia non ebbe pace ancora. Vi erano troppi affamati e troppi infelici; e la pietà del dolore, non la ragione, portò l'Europa al socialismo.

Jednak nawet po zniesieniu wojny ludzkość wciąż nie miała spokoju. Było zbyt wielu głodnych i nieszczęśliwych, a współczucie do cierpiących, a nie rozum, poprowadziło Europę ku socjalizmowi.

Fu sotto l'ultimo papa (credo si chiamasse Leone XX), che un re d'Italia scese spontaneo dal trono, dicendo che voleva per il primo tentare il grande esperimento del socialismo. Morì fra le benedizioni di tutto un popolo e i trionfi della gloria. I suoi colleghi caddero protestando e bestemmiando.

To pod rządami ostatniego papieża (chyba nazywał się Leon XX) włoski król dobrowolnie zrzekł się tronu, mówiąc, że chce jako pierwszy podjąć wielki eksperyment z socjalizmem. Zmarł, otoczony błogosławieństwami całego narodu i triumfem chwały. Jego koledzy zginęli, protestując i bluźniąc.

Fu una gran guerra, ma di parole e di inchiostro; fra repubblicani, conservatori e socialisti; ma questi la vinsero.

To była wielka wojna, ale toczyła się głównie na słowa i atrament; między republikanami, konserwatystami i socjalistami, ale to ci drudzy wygrali.

L'esperimento generoso, ma folle, durò quattro generazioni, cioè un secolo; ma gli uomini si accorsero di aver sbagliato strada.

Ten szlachetny, lecz szalony eksperyment trwał cztery generacje, czyli jedno stulecie, ale ludzie w końcu uświadomili sobie, że byli na złej drodze.

Avevano soppresso l'individuo e la libertà era morta per la mano di chi l'aveva voluta santificare.

Zlikwidowali indywidualizm, a wolność umarła z ręki tych, którzy chcieli ją uświęcić.

Alla tirannia del re e del parlamento si era sostituita una tirannia ben più molesta e schiacciante, quella d'un meccanismo artificiale, che per proteggere e difendere un collettivismo anonimo soffocava e spegneva i germi delle iniziative individuali e la santa lotta del primato.

Tyrania króla i parlamentu została zastąpiona jeszcze bardziej dokuczliwą i przygniatającą tyranią sztucznego mechanizmu, który, by chronić i bronić anonimowego kolektywizmu, tłumił i gasił płomień indywidualnej inicjatywy oraz świętej walki o prymat.

Sopprimendo l'eredità, la famiglia era divenuta una fabbrica meccanica di figliuoli e di noie sterili e tristi.

Zniesienie dziedziczenia spowodowało, że rodzina stała się mechaniczną fabryką dzieci i jałowych, smutnych kłopotów.

Un gran consesso di sociologi e di biologi seppellì il socialismo e fondò gli Stati Uniti del mondo, governato dai migliori e dai più onesti per doppia elezione.

Wielki zjazd socjologów i biologów pochował socjalizm i założył Stany Zjednoczone Świata, rządzone przez najlepszych i najuczciwszych po dwukrotnych wyborach.

Al governo delle maggioranze stupide subentrò quello delle minoranze sapienti e oneste.

Rządy głupich większości ustąpiły miejsca rządom mądrych i uczciwych mniejszości.

L'aristocrazia della natura fu copiata dagli uomini, che ne fecero la base dell'umana società.

Arystokrację natury naśladowali ludzie, którzy uczynili ją podstawą ludzkiego społeczeństwa.

Ma pur troppo non siamo ancora che a metà del cammino.

Niestety wciąż jesteśmy tylko w połowie drogi.

L'arte di scegliere gli ottimi non è ancora trovata; e pensatori e pensatrici, i sacerdoti del pensiero e le sacerdotesse del sentimento, travagliano ancora per trovare il modo migliore, perchè ogni figlio di donna abbia il posto legittimo, che la natura gli ha accordato nascendo.

Nie znaleziono jeszcze sposobu wyboru najlepszych, a myśliciele i myślicielki, kapłani myśli i kapłanki uczuć, wciąż usiłują znaleźć najlepszy sposób, by każde dziecko płci żeńskiej miało należne mu miejsce, przyznane mu przez naturę przy urodzeniu.

Si sono soppressi i soldati, il dazio consumo, le dogane, tutti gli strumenti della barbarie antica.

Zlikwidowano żołnierzy, cła konsumpcyjne, służby celne – wszystkie narzędzia starożytnej barbarzyzny.

Si è soppresso il dolore fisico, si è allungata la vita media, portandola a 60 anni; ma esiste ancora la malattia, nascono ancora dei gobbi, dei pazzi e dei delinquenti, e il sogno di veder morire tutti gli uomini di vecchiaia e senza dolore è ancora lontano.

Zlikwidowano ból fizyczny, wydłużono średnią długość życia do 60 lat, ale wciąż istnieje choroba, wciąż rodzą się karykatury, szaleńcy i przestępcy, a marzenie o tym, by wszyscy ludzie umierali w podeszłym wieku i bez bólu, wciąż jest odległe.

Maria taceva, ascoltando, e Paolo tacque anch'egli, come oppresso da una grande malinconia. I ventimila anni di storia gli parevano troppo lungo tempo per così piccolo cammino percorso sulla via del progresso.

Maria milczała, słuchając, a Paolo również milczał, jakby przytłoczony wielką melancholią. Dwadzieścia tysięcy lat historii wydawało mu się zbyt długim czasem na tak mały postęp w drodze do postępu.

Maria volle rompere quel silenzio e dissipare quella malinconia; e coll'agilità mobile e intelligente che hanno tutte le donne, volle far fare al pensiero del suo compagno un gran salto.

Maria chciała przerwać tę ciszę i rozproszyć tę melancholię; i z wdzięczną zwinnością i inteligencją, jaką mają wszystkie kobiety, chciała sprawić, by myśl jej towarzysza zrobiła wielki skok naprzód.

- Dimmi, Paolo, perchè fra le tante lingue morte tu hai studiato con particolare amore l'italiano? È una curiosità che ho da un pezzo e che tu non mi hai mai soddisfatto. Non sarà di certo per poter leggere nell'originale L'anno 3000?

– Powiedz mi, Paolo, dlaczego spośród wielu martwych języków szczególnie pokochałeś włoski? To mnie od dawna ciekawi, a ty nigdy mi tego nie wyjaśniłeś. Chyba nie po to, by móc czytać w oryginale „Rok 3000”?

- No, mia cara, è perchè la letteratura italiana ci ha lasciato la Divina Commedia e Giovanin Bongè, Dante e Carlo Porta, i due poeti massimi del sublime e del comico.

– Nie, moja droga, tylko dlatego, że literatura włoska dała nam „Boską komedię” i Giovannino Boccaccio, Dantego i Carlo Portę, dwóch największych poetów sztuki wzniosłej i komicznej.

Li leggeremo insieme questi due grandi poeti e tu vedrai che ho cento ragioni di voler studiare l'italiano prima d'ogni altra lingua morta.

Przeczytamy razem tych dwóch wielkich poetów, a ty zobaczysz, że mam sto powodów, by uczyć się włoskiego przed wszystkimi innymi martwymi językami.

Nessuno ha saputo toccare tutte le corde del cuore umano come l'Allighieri e nessuno ci ha fatto ridere più umanamente del Porta.

Nikt nie potrafił poruszyć wszystkich strun ludzkiego serca tak jak Alighieri, a nikt nie rozśmieszył nas bardziej niż Porta.

Per capire però il Porta non basta saper l'italiano, ma si deve studiare il milanese, un dialetto molto celtico, che si parlava dieci secoli or sono in gran parte della Lombardia, quando l'Italia aveva più di venti dialetti diversi.

Aby zrozumieć Portę, nie wystarczy znać włoskiego, trzeba uczyć się milanese, bardzo celtyckiego dialektu, którym mówiono dziesięć wieków temu w dużej części Lombardii, gdy we Włoszech używano ponad dwudziestu różnych dialektów.

E poi, anche senza Dante o senza il Porta, io avrei studiato l'italiano prima d'ogni altra lingua morta, perchè essa era la figlia prediletta e primogenita del greco e del latino e in sè concentrava i succhi di due fra le massime civiltà del mondo, e ad esse se n'aggiunse una terza di suo, non meno gloriosa delle altre.

A nawet bez Dantego czy Porty uczyłbym się włoskiego przed wszystkimi innymi martwymi językami, ponieważ był on ulubionym i pierworodnym dzieckiem greki i łaciny, a w sobie skupiał soki dwóch największych cywilizacji świata, do których dodał jeszcze trzecią, równie chwalebną jak pozostałe.

Parlando italiano si ripensa Socrate e Fidia, Aristotile e Apelle; si ripensa Cesare e Tacito; Augusto e Orazio; Michelangelo e Galileo; Leonardo e Raffaello.

Mówiąc po włosku, myślimy o Sokratesie i Fidiaszu, Arystotelesie i Apollu; myślimy o Cezarze i Tacycie; Augustusie i Horacjuszu; Michałangelo i Galileuszu; Leonardo i Rafaelu.

Mai nessuna altra lingua ebbe una genealogia più nobile e più grande.

Żaden inny język nie miał bardziej szlachetnego i wspaniałego rodowodu.

Ecco anche perchè, quando si fondarono gli Stati Uniti d'Europa, per facile consenso di tutti, Roma fu scelta a capitale.

Dlatego też, gdy zakładano Stany Zjednoczone Europy, wszyscy zgodnie wybrali Rzym jako stolicę.

- Paolo mio, tu mi fai troppo superba di essere romana!

– Mój Paolo, sprawiasz, że czuję się zbyt dumna z tego, że jestem Rzymianką!

E di nuovo i due fidanzati tacquero, mentre il loro idrotaco scorreva sulle onde del golfo, rompendo ad ogni suo movimento le maglie della rete d'argento, distesa sul pelo dell'acqua.

I znów oboje kochanków umilkli, podczas gdy ich łódź przecinała fale zatoki, rozrywając na każdym ruchu sieć z srebrnych włókien rozciągniętą na powierzchni wody.

Intanto si avvicinavano all'antico Arsenale di Spezia e un suono monotono e lugubre giungeva al loro orecchio; ora confuso e appena percettibile, ora chiaro e distinto; secondo le vicende della brezza notturna.

Tymczasem zbliżali się do dawnego arsenalu w Spezii, a do ich uszu dochodział monotonny i ponury dźwięk; czasem przytłumiony i ledwo słyszalny, a czasem wyraźny i odrębny; w zależności od zmian w nocnej bryzie.

Gli occhi di Paolo e di Maria si volgevano là donde quel suono veniva e pareva che sorgesse dall'onda, dove un corpo rotondo galleggiava sull'acqua, come un'immensa testuggine marina.

Oczy Pawła i Marii zwróciły się ku temu miejscu, z którego dochodził ten dźwięk, a wydawało się, że pochodzi on z fali, na której dryfował okrągły przedmiot, przypominający ogromną żółwia morską.

Verso quel punto diressero la loro navicella e il suono si andava facendo più forte e più triste. A pochi passi da quel corpo galleggiante fermarono l'idrotaco.

Skierowali swą łódź w stronę tego miejsca i dźwięk stawał się coraz głośniejszy i smutniejszy. Kilka kroków od tego dryfującego przedmiotu zatrzymali łódź.

- Che cos'è questo corpo?

– Co to za przedmiot?

- È un'antica boa, a cui i barbari del secolo XIX attaccavano le loro corazzate maggiori. È rimasta qui dopo tanti secoli arrugginita e obbliata per memoria di un tempo, che per fortuna degli uomini non ritornerà più.

– To stara boja, do której barbarzyńcy z XIX wieku przyczepiali swoje największe okręty pancerne. Pozostała tutaj po wielu stuleciach, skorodowana i zapomniana, jako pamiątka czasów, które na szczęście ludzkości nigdy już nie powrócą.

Intanto il suono triste e monotono, che usciva dalla boa, era divenuto chiarissimo.

Tymczasem smutny i monotonny dźwięk dochodzący z boi stawał się coraz wyraźniejszy.

Era un suono doppio e straziante, fatto di due note; un lamento e un tonfo. Prima era un ihhh stridente e prolungatissimo, e poi, dopo una pausa breve, un bumhh cupo e profondo, e una nuova pausa, e un ripetersi incessante del lamento e del tonfo.

Był to podwójny, rozdzierający dźwięk, składający się z dwóch nut; lamentu i uderzenia. Najpierw był to długotrwały, skrzypiący dźwięk „ihhh”, a potem, po krótkiej przerwie, głęboki, mroczny dźwięk „bumhh”, po czym następowała kolejna przerwa i nieustanne powtarzanie się lamentu i uderzenia.

Anche il cuore umano misura il breve giro del quadrante della vita con due suoni alterni, un tic e un tac; ma son suoni allegri, quasi festosi.

Także ludzkie serce mierzy krótki obrót tarczy życia dwoma przeciwstawnymi dźwiękami, tyk i tak; ale są to dźwięki radosne, niemalże świąteczne.

Quell'ihhh e quel bumhh invece sembravano i palpiti di un cuore gigantesco e straziato, che battesse il tempo del nostro pianeta.

Ten dźwięk „ihhh” i „bumhh” wydawał się jednak rytmem gigantycznego, rozdartego serca, bijącego w rytmie naszej planety.

- Dio mio, dimmi, Paolo, perchè quella boa si lamenta? Par che soffra e pianga.

– Boże mój, powiedz mi, Paolo, dlaczego ta boja narzeka? Wydaje się, że cierpi i płacze.

- Pazzarella, - rispose egli, sorridendo forzato. - Il lamento è lo stridere dell'anello arrugginito della boa e il tonfo è il batter dell'onda sulla cassa vuota.

– Głupia, – odpowiedział, zmuszając się do uśmiechu. – Ten lament to skrzypienie zardzewiałego pierścienia boi, a ten dźwięk to uderzenie fali o pustą skrzynię.

Paolo però, dando la spiegazione fisica di quel suono alterno, era preoccupato da altri pensieri, che spaziavano in un mondo più alto e più lontano.

Jednak Paolo, podając fizyczne wyjaśnienie tego zmiennego dźwięku, był pochłonięty innymi myślami, które wędrowały w wyższym i dalszym świecie.

E i due tacquero ancora e lungamente.

I obaj znowu milczeli przez długi czas.

- Andiamo via, torniamo a terra, questa boa mi fa terrore, mi fa piangere.

– Chodźmy stąd, wróćmy na ląd. Ta boja przeraża mnie, sprawia, że płaczę.

- Hai ragione, andiamo via.

– Masz rację, chodźmy stąd.

Questo lamento rattrista anche me. Mi par di veder qui l'immagine dolorosa di tutta la storia umana.

Ten lament również mnie smuci. Wydaje mi się, że widzę tutaj bolesny obraz całej ludzkiej historii.

Un lamento, che sorge dalle viscere dei bambini appena nati, dei giovani straziati dall'amore, dei vecchi che hanno paura della morte; di tutti i malcontenti, di tutti gli affamati di pane o di gloria, di ricchezza o di amore.

Lament, który wstaje z wnętrza nowo narodzonych dzieci, młodych ludzi rozdartych miłością, starych ludzi bojących się śmierci; wszystkich niezadowolonych, wszystkich głodnych chleba lub chwały, bogactwa lub miłości.

Un lamento, che si innalza da tutto il pianeta, che piange e domanda al cielo il perchè della vita, il perchè del dolore.

Lament, który wznosi się z całej planety, płacząc i pytając niebo o sens życia, o sens bólu.

E a quel lamento di tutto il pianeta risponde il destino, il fato con quel tonfo cupo e profondo:

A na ten lament całej planety odpowiada przeznaczenie, los z tym ponurym i głębokim dźwiękiem:

Così è, così deve essere, così sarà sempre.

Tak jest, tak musi być, tak będzie zawsze.

- No, Paolo, non è così, non sarà sempre così!

– Nie, Paolo, tak nie jest, nie zawsze tak będzie!

Pensa alle corazzate omicide che non ci son più, pensa alla guerra che più non esiste; pensa al progresso che mai non posa.

Pomyśl o zabójczych okrętach, których już nie ma, pomyśl o wojnie, która już nie istnieje; pomyśl o postępie, który nigdy się nie zatrzymuje.

Anche questa boa, che sembra ripeterci coi suoi palpiti l'eterno lamento dell'umanità, e la crudele risposta del fato, tacerà un giorno, disciolta dalle acque del mare....

Nawet ta boja, która wydaje się powtarzać nam swymi westchnieniami odwieczny lament ludzkości i okrutną odpowiedź losu, pewnego dnia ucichnie, rozpuszczona w wodach morza....

- E così sia, - disse Paolo, accelerando il moto della navicella, per fuggire all'incubo di quel suono lamentevole e straziante..........

– I niech tak będzie – powiedział Paolo, przyspieszając ruch statku, by uciec przed koszmarem tego żałosnego i rozdzierającego dźwięku..........

Al mattino seguente il sole più fulgido brillava nel cielo di Spezia invece della luna.

Następnego ranka najjaśniejsze słońce świeciło na niebie w Spezii zamiast księżyca.

La vita operosa del lavoro teneva dietro alla malinconia della notte; e i due fidanzati, dopo aver visitato alcune carcasse delle vecchie corazzate, rimontando nell'aerotaco, spiccarono il volo verso Oriente, donde sempre è venuta agli uomini colla luce del giorno la speranza, che mai non muore.

Pracowite życie zastąpiło melancholię nocy; a obaj kochankowie, po wizycie na wrakach starych okrętów, wsiadając do aerotaxi, wyruszyli na wschód, skąd ludzie zawsze czerpią nadzieję wraz z jutrzenką, która nigdy nie gaśnie.