Кому случалось из Болховского уезда перебираться в Жиздринский, того, вероятно, поражала резкая разница между породой людей в Орловской губернии и калужской породой.

Każdy, kto przeprowadzał się z dystryktu Bolchowskiego do Dzisdrinskiego, prawdopodobnie był zaskoczony wyraźną różnicą między ludźmi z guberni Orłowskiej a tymi z guberni Kaluskiej.

Орловский мужик невелик ростом, сутуловат, угрюм, глядит исподлобья, живет в дрянных осиновых избенках, ходит на барщину, торговлей не занимается, ест плохо, носит лапти; калужский оброчный мужик обитает в просторных сосновых избах, высок ростом, глядит смело и весело, лицом чист и бел, торгует маслом и дегтем и по праздникам ходит в сапогах.

Orłowski chłop jest niski, przygarbiony, ponury, patrzy spod byka, mieszka w obskurnych chatach z drzewa osinowego, wykonuje roboty pańszczyźniane, nie zajmuje się handlem, źle się odżywia i nosi chodaki; kaluski chłop zadłużony mieszka w przestronnych chatach z drzewa sosnowego, jest wysoki, patrzy odważnie i radośnie, ma czystą i białą twarz, handluje masłem i smołą, a podczas świąt chodzi w butach.

Орловская деревня (мы говорим о восточной части Орловской губернии) обыкновенно расположена среди распаханных полей, близ оврага, кое-как превращенного в грязный пруд.

Wieś w Orłowskiej (mówimy o wschodniej części guberni Orłowskiej) jest zwykle położona wśród rozoranych pól, nieopodal wąwozu, który został w jakiś sposób przekształcony w brudny staw.

Кроме немногих ракит, всегда готовых к услугам, да двух-трех тощих берез, деревца на версту кругом не увидишь; изба лепится к избе, крыши закиданы гнилой соломой...

Oprócz kilku wierzb, zawsze gotowych do pomocy, oraz dwóch lub trzech chudych brzóz, nie widać żadnych drzew w promieniu kilometra; chaty są przyczepione do siebie, a dachy są wypełnione zgniłą słomą...

Калужская деревня, напротив, большею частью окружена лесом; избы стоят вольней и прямей, крыты тесом; ворота плотно запираются, плетень на задворке не разметан и не вывалился наружу, не зовет в гости всякую прохожую свинью...

Wieś w Kalusce jest natomiast często otoczona lasem; chaty stoją swobodniej i bardziej prosto, są kryte deskami; bramy są szczelnie zamknięte, a ogrodzenia na podwórku nie są rozrzucone ani wywrócone do góry nogami, nie zapraszają do odwiedzin każdej przejeżdżającej świni...

И для охотника в Калужской губернии лучше.

Dla myśliwego w guberni Kaluskiej jest też lepiej.

В Орловской губернии последние леса и площадя * исчезнут лет через пять, а болот и в помине нет; в Калужской,

W guberni Orłowskiej ostatnie lasy i łąki * znikną za pięć lat, a bagien nie ma wcale; w guberni Kaluskiej za to są jeszcze bagna.

напротив, засеки тянутся на сотни, болота на десятки верст, и не перевелась еще благородная птица тетерев, водится добродушный дупель, и хлопотунья куропатка своим порывистым взлетом веселит и пугает стрелка и собаку.

W guberni Kaluskiej są setki hektarów lasów i dziesiątki hektarów bagien, a szlachetna zającza wciąż się tu znajduje, a także życzliwy głuszec i dokuczliwa kuropatka, która swoim gwałtownym wzlotem zachwyca i przeraża strzelca i psa.

В качестве охотника посещая Жиздринский уезд, сошелся я в поле и познакомился с одним калужским мелким помещиком, Полутыкиным, страстным охотником и, следовательно, отличным человеком.

Podczas wizyty w dystrykcie Dzisdrinskim jako myśliwy spotkałem się na polu z małym właścicielem ziemskim z Kaluski, Polutykinem, namiętnym myśliwym i dlatego wspaniałym człowiekiem.

Водились за ним, правда, некоторые слабости: он, например, сватался за всех богатых невест в губернии и, получив отказ от руки и от дому, с сокрушенным сердцем доверял свое горе всем друзьям и знакомым, а родителям невест продолжал посылать в подарок кислые персики и другие сырые произведения своего сада;

Miał on oczywiście pewne słabości: na przykład oświadczył się wszystkim bogatym pannom w guberni i, otrzymując odmowę zarówno od ręki, jak i z domu, ze złamanym sercem zwierzał się wszystkim znajomym i przyjaciołom ze swego smutku, a rodzicom narzeczonych wciąż przesyłał jako prezenty kwaśne gruszki i inne surowe produkty ze swojego ogrodu;

любил повторять один и тот же анекдот, который, несмотря на уважение г-на Полутыкина к его достоинствам, решительно никогда никого не смешил;

lubił powtarzać ten sam anegdot, która, pomimo szacunku, jaki gospodarz Polutykin darzył jego zalety, zdecydowanie nigdy nikogo nie rozśmieszała.

хвалил сочинения Акима Нахимова и повесть «Пинну»; заикался; называл свою собаку Астрономом; вместо однако говорил одначе и завел у себя в доме французскую кухню, тайна которой, по понятиям его повара, состояла в полном изменении естественного вкуса каждого кушанья: мясо у этого искусника отзывалось рыбой, рыба — грибами, макароны — порохом; зато ни одна морковка не попадала в суп, не приняв вида ромба или трапеции.

Chwalił dzieła Akima Nachimova i opowiadanie „Pinna”; jąkał się; nazywał swojego psa Astronomem; zamiast jednak mówił jednak i wprowadził do swojego domu kuchnię francuską, której tajemnica, według jego kucharza, polegała na całkowitym zmienieniu naturalnego smaku każdego dania: mięso tego artysty pachniało rybą, ryba – grzybami, makaron – prochem; żadna marchewka nie trafiła do zupy, nie przybrawszy kształtu rombu lub trapezu.

Но, за исключением этих немногих и незначительных недостатков, г-н Полутыкин был, как уже сказано, отличный человек.

Ale poza tymi nielicznymi i nieistotnymi wadami pan Polutykin był, jak już powiedziano, wspaniałym człowiekiem.

В первый же день моего знакомства с г. Полутыкиным он пригласил меня на ночь к себе.

Jeszcze pierwszego dnia mojego poznania pana Polutykina zaprosił mnie do siebie na noc.

— До меня верст пять будет, — прибавил он, — пешком идти далеко; зайдемте сперва к Хорю. (Читатель позволит мне не передавать его заиканья.)

– Do mnie będzie pięć wiorst – dodał – piechota daleko; zajdźmy najpierw do Chorja. (Czytelnik pozwoli mi nie przekładać jego jąkania.)

— А кто такой Хорь?

– A kim jest Chorj?

— А мой мужик... Он отсюда близехонько.

– A mój chłop… Jest niedaleko stąd.

Мы отправились к нему.

Poszliśmy do niego.

Посреди леса, на расчищенной и разработанной поляне, возвышалась одинокая усадьба Хоря.

W środku lasu, na wykarczowanym i uprawianym polanie, wznosiła się samotna posiadłość Chorja.

Она состояла из нескольких сосновых срубов, соединенных заборами; перед главной избой тянулся навес, подпертый тоненькими столбиками.

Składała się z kilku sosnowych chałup, połączonych ogrodzeniami; przed główną izbą ciągnął się zadaszony ganek, podtrzymywany cienkimi słupami.

Мы вошли.

Weszliśmy do środka.

Нас встретил молодой парень, лет двадцати, высокий и красивый.

Powitał nas młody facet, około dwudziestu lat, wysoki i przystojny.

— А, Федя! Дома Хорь? — спросил его г-н Полутыкин.

– Aha, Fedia! Chorj jest w domu? – zapytał go pan Polutykin.

— Нет, Хорь в город уехал, — отвечал парень, улыбаясь и показывая ряд белых, как снег, зубов. — Тележку заложить прикажете?

– Nie, Chorj wyjechał do miasta – odpowiedział facet, uśmiechając się i pokazując rząd białych, jak śnieg, zębów. – Chcesz, żebyśmy załadowali wózek?

— Да, брат, тележку. Да принеси нам квасу.

– Tak, bracie, wózek. I przynieś nam kwas chlebowy.

Мы вошли в избу.

Weszliśmy do izby.

Ни одна суздальская картина не залепляла чистых бревенчатых стен; в углу, перед тяжелым образом в серебряном окладе, теплилась лампадка; липовый стол недавно был выскоблен и вымыт; между бревнами и по косякам окон не скиталось резвых прусаков, не скрывалось задумчивых тараканов.

Żadne suzdalskie obrazy nie zdobiły czystych, drewnianych ścian; w rogu, przed ciężkim obrazem w srebrnej ramie, płonęła lampa; stół lipowy został niedawno wyczyszczony i umyty; między balami i na futrynach okien nie wędrowały ruchliwe karaluchy, nie chowały się tam zamyślone karaluchy.

Молодой парень скоро появился с большой белой кружкой, наполненной хорошим квасом, с огромным ломтем пшеничного хлеба и с дюжиной соленых огурцов в деревянной миске.

Młody facet szybko pojawił się z dużym białym kubkiem, wypełnionym dobrym kwasem chlebowym, z ogromnym kawałkiem chleba pszennego i z tuziemem solonych ogórków w drewnianej misce.

Он поставил все эти припасы на стол, прислонился к двери и начал с улыбкой на нас поглядывать.

Postawił wszystkie te zapasy na stole, oparł się o drzwi i zaczął uśmiechać się do nas.

Не успели мы доесть нашей закуски, как уже телега застучала перед крыльцом.

Nie zdążyliśmy jeszcze zjeść naszej przekąski, a już wóz zapukał przed wejściem.

Мы вышли.

Wyszliśmy.

Мальчик лет пятнадцати, кудрявый и краснощекий, сидел кучером и с трудом удерживал сытого пегого жеребца.

Chłopiec w wieku około piętnastu lat, kręcony i czerwony na twarzy, siedział na siedzeniu i z trudem kontrolował nasyconego, siwego konia.

Кругом телеги стояло человек шесть молодых великанов, очень похожих друг на друга и на Федю.

Wokół wagonu stało około sześciu młodych olbrzymów, bardzo podobnych do siebie i do Fedy.

«Всё дети Хоря!» —

„To wszystko dzieci Chorja!” –

заметил Полутыкин.

zauważył Polutykin.

«Всё Хорьки, — подхватил Федя, который вышел вслед за нами на крыльцо, — да еще не все: Потап в лесу, а Сидор уехал со старым Хорем в город...

„To wszystko Chorje” – dodał Fedia, który wyszedł za nami na ganek – „ale nie wszyscy: Potap jest w lesie, a Sidor wyjechał z starym Chorjem do miasta...”

Смотри же, Вася, — продолжал он, обращаясь к кучеру, — духом сомчи: барина везешь. Только на толчках-то, смотри, потише: и телегу-то попортишь, да и барское черево обеспокоишь!»

„Uważaj, Wasia” – kontynuował, zwracając się do woźnicy – „jedź ostrożnie: wioziesz pana. Tylko na wybojach uważaj: uszkodzisz wóz i zdenerwujesz pana!”

Остальные Хорьки усмехнулись от выходки Феди.

Pozostali Chorje zaśmiali się z żartu Fedy.

«Подсадить Астронома!» —

„Wsadźmy Astronoma!” –

торжественно воскликнул г-н Полутыкин.

ogłosił uroczyście pan Polutykin.

Федя, не без удовольствия, поднял на воздух принужденно улыбавшуюся собаку и положил ее на дно телеги.

Fedia z przyjemnością podniósł na ręce uśmiechającego się psa i położył go na dnie wagonu.

Вася дал вожжи лошади.

Wasia chwycił za uprzęż konia.

Мы покатили.

Wyrusiliśmy w drogę.

«А вот это моя контора, — сказал мне вдруг г-н Полутыкин, указывая на небольшой низенький домик, — хотите зайти?» —

„A to jest moje biuro” – powiedział mi nagle pan Polutykin, wskazując na mały, niski dom – „chcesz wejść?”

«Извольте». —

– „Proszę bardzo”.

«Она теперь упразднена, — заметил он, слезая, — а всё посмотреть стоит».

– „Jest już nieczynne” – zauważył, wysiadając – „ale warto to zobaczyć”.

Контора состояла из двух пустых комнат.

Biuro składało się z dwóch pustych pomieszczeń.

Сторож, кривой старик, прибежал с задворья.

Strażnik, stary, wygięty człowiek, przybiegł z podwórka.

«Здравствуй, Миняич, — проговорил г-н Полутыкин, — а где же вода?»

– „Witaj, Miniaicz” – powiedział pan Polutykin – „a gdzie jest woda?”

Кривой старик исчез и тотчас вернулся с бутылкой воды и двумя стаканами.

Stary, wygięty człowiek zniknął, po czym zaraz wrócił z butelką wody i dwoma szklankami.

«Отведайте, — сказал мне Полутыкин, — это у меня хорошая, ключевая вода».

– „Proszę spróbować” – powiedział mi Polutykin – „to jest u mnie dobra, wodociągowa woda”.

Мы выпили по стакану, причем старик нам кланялся в пояс.

Wypiliśmy po szklance, a stary człowiek kłaniał się nam w pas.

«Ну, теперь, кажется, мы можем ехать, — заметил мой новый приятель. — В этой конторе я продал купцу Аллилуеву четыре десятины лесу за выгодную цену».

– „Chyba teraz możemy jechać” – zauważył mój nowy znajomy. – „W tym biurze sprzedałem kupcowi Allilujewowi cztery desetki lasu w korzystnej cenie”.

Мы сели в телегу и через полчаса уже въезжали на двор господского дома.

Wsiedliśmy do wozu i po pół godzinie wjechaliśmy na podwórko domu pana.

— Скажите, пожалуйста, — спросил я Полутыкина за ужином, — отчего у вас Хорь живет отдельно от прочих ваших мужиков?

– „Powiedz mi proszę” – zapytałem Polutykina przy kolacji – „dlaczego Horj mieszka osobno od pozostałych twoich chłopów?”

— А вот отчего: он у меня мужик умный.

– „Oto dlaczego: jest on u mnie chłopem mądrym”.

Лет двадцать пять тому назад изба у него сгорела; вот и пришел он к моему покойному батюшке и говорит: дескать, позвольте мне, Николай Кузьмич, поселиться у вас в лесу на болоте.

Jakieś dwadzieścia pięć lat temu jego chata spłonęła; wtedy przyszedł do mojego zmarłego ojca i powiedział: „Proszę pozwolić mi, Nikołaju Kuzmiczu, zamieszkać u ciebie w lesie na bagnie”.

Я вам стану оброк платить хороший. —

– „Będę ci płacił dobry podatek”.

«Да зачем тебе селиться на болоте?» —

– „Ale po co miałbyś się osiedlać na bagnie?”

«Да уж так; только вы, батюшка, Николай Кузьмич, ни в какую работу употреблять меня уж не извольте, а оброк положите, какой сами знаете». —

– „No właśnie; tylko proszę cię, Nikołaju Kuzmiczu, nie każ mi pracować, a podatek ustal na taki, jaki uznasz za stosowny”.

«Пятьдесят рублев в год!» —

– „Pięćdziesiąt rubli rocznie!”

«Извольте». —

– „Jak sobie życzysz”.

«Да без недоимок у меня, смотри!» —

– „Ale u mnie nie ma żadnych podatków dodatkowych, spójrz!”

«Известно, без недоимок...»

– „Wiem, że nie ma żadnych podatków dodatkowych...”

Вот он и поселился на болоте.

I tak osiedlił się na bagnie.

С тех пор Хорем его и прозвали.

Od tamtej pory zaczęto go nazywać Chorem.

— Ну, и разбогател? — спросил я.

– „I wzbogacił się?” – zapytałem.

— Разбогател. Теперь он мне сто целковых оброка платит, да еще я, пожалуй, накину. Я уж ему не раз говорил: «Откупись, Хорь, эй, откупись!..» А он, бестия, меня уверяет, что нечем; денег, дескать, нету... Да, как бы не так!..

– „Wzbogacił się. Teraz płaci mi sto rubli podatku, a ja chyba jeszcze coś dorzucę. Już mu nie raz mówiłem: „Odkup się, Chor, hej, odkup się!”. A on, ten łajdak, przysięga, że nie ma pieniędzy... Ale to chyba nieprawda!..

На другой день мы тотчас после чаю опять отправились на охоту.

Następnego dnia zaraz po herbacie znów wyruszyliśmy na polowanie.

Проезжая через деревню, г-н Полутыкин велел кучеру остановиться у низенькой избы и звучно воскликнул: «Калиныч!» —

Przejeżdżając przez wieś, pan Polutykin kazał woźnicy zatrzymać się przy niskiej chałupie i głośno zawołał: „Kalinicz!”

«Сейчас, батюшка, сейчас, — раздался голос со двора, — лапоть подвязываю».

– „Zaraz, ojcze, zaraz!” – zabrzmiał głos z podwórka. – „Wiążę buty”.

Мы поехали шагом; за деревней догнал нас человек лет сорока, высокого роста, худой, с небольшой загнутой назад головкой.

Podróżowaliśmy krokiem marszem; poza wioską dogonił nas czterdziestoletni mężczyzna o wysokim wzroście, chudy, z małą, wygiętą w tył głową.

Это был Калиныч.

To był Kalinicz.

Его добродушное смуглое лицо, кое-где отмеченное рябинами, мне понравилось с первого взгляда.

Jego dobroduszna, opalona twarz, tu i ówdzie poplamiona piegami, spodobała mi się od pierwszego spojrzenia.

Калиныч (как узнал я после) каждый день ходил с барином на охоту, носил его сумку, иногда и ружье, замечал, где садится птица, доставал воды, набирал земляники, устроивал шалаши, бегал за дрожками; без него г-н Полутыкин шагу ступить не мог.

Kalinicz (jak się później dowiedziałem) codziennie chodził z panem na polowanie, nosił jego torbę, czasem broń, zauważał, gdzie siada ptak, przynosił wodę, zbierał maliny, budował szałasy, biegał za śladami zwierząt; bez niego pan Polutykin nie byłby w stanie zrobić ani kroku.

Калиныч был человек самого веселого, самого кроткого нрава, беспрестанно попевал вполголоса, беззаботно поглядывал во все стороны, говорил немного в нос, улыбаясь, прищуривал свои светло-голубые глаза и часто брался рукою за свою жидкую, клиновидную бороду.

Kalinicz był człowiekiem o bardzo wesołym, pogodnym usposobieniu, nieustannie nucił pod nosem, beztrosko rozglądał się dookoła, mówił trochę nosem, uśmiechając się, mrugał swoimi jasnoniebieskimi oczami i często przecierał dłonią swoją cienką, stożkowatą brodę.

Ходил он нескоро, но большими шагами, слегка подпираясь длинной и тонкой палкой.

Chodził powoli, ale dużymi krokami, lekko opierając się na długim, cienkim kijku.

В течение дня он не раз заговаривал со мною, услуживал мне без раболепства, но за барином наблюдал, как за ребенком.

W ciągu dnia kilka razy zagadywał mnie, pomagał mi bez podziękowania, ale obserwował pana jak dziecko.

Когда невыносимый полуденный зной заставил нас искать убежища, он свел нас на свою пасеку, в самую глушь леса.

Gdy nieznośny upał w południe zmusił nas do szukania schronienia, zaprowadził nas na swoją pasiekę w głębi lasu.

Калиныч отворил нам избушку, увешанную пучками сухих душистых трав, уложил нас на свежем сене, а сам надел на голову род мешка с сеткой, взял нож, горшок и головешку и отправился на пасеку вырезать нам сот.

Kalinicz otworzył nam chatkę, udekorowaną wiązkami suchych, pachnących ziół, położył nas na świeżej słomie, a sam założył na głowę coś w rodzaju worka z siatką, wziął nóż, garnek i żarzący się węgiel i poszedł na pasiekę, by wyciąć nam miód.

Мы запили прозрачный теплый мед ключевой водой и заснули под однообразное жужжанье пчел и болтливый лепет листьев.

Wypiliśmy przezroczysty, ciepły miód z wodą ze studni i zasnęliśmy pod monotonnym brzęczeniem pszczół i gadatelnym szumem liści.

Легкий порыв ветерка разбудил меня...

Delikatny powiew wiatru obudził mnie...

Я открыл глаза и увидел Калиныча: он сидел на пороге полураскрытой двери и ножом вырезывал ложку.

Otworzyłem oczy i ujrzałem Kalinicza: siedział na progu półotwartej chatki i wycinał łyżkę nożem.

Я долго любовался его лицом, кротким и ясным, как вечернее небо.

Długo podziwiałem jego twarz, spokojną i jasną jak wieczorne niebo.

Г-н Полутыкин тоже проснулся.

Pan Polutykin też się obudził.

Мы не тотчас встали.

Nie wstaliśmy od razu.

Приятно после долгой ходьбы и глубокого сна лежать неподвижно на сене: тело нежится и томится, легким жаром пышет лицо, сладкая лень смыкает глаза.

Po długim marszu i głębokim śnie przyjemnie jest leżeć nieruchomo na słomie: ciało się rozkoszuje i pragnie, twarz rozjaśnia się lekkim ciepłem, a słodka leniwość zamyka oczy.

Наконец мы встали и опять пошли бродить до вечера.

W końcu wstaliśmy i znowu wędrowaliśmy aż do zmierzchu.

За ужином я заговорил опять о Хоре да о Калиныче.

Podczas kolacji znowu zacząłem rozmawiać o Chorze i Kaliniczu.

«Калиныч — добрый мужик, — сказал мне г. Полутыкин, — усердный и услужливый мужик; хозяйство в исправности, одначе, содержать не может: я его всё оттягиваю. Каждый день со мной на охоту ходит...

– Kalinicz jest dobrym człowiekiem – powiedział mi pan Polutykin – pracowitym i pomocnym. Jednak nie potrafi utrzymać gospodarstwa w porządku. Ciągle go odwlekam. Codziennie chodzi ze mną na polowanie...

Какое уж тут хозяйство, — посудите сами».

Jak tu może być jakieś gospodarstwo? – zastanówcie się sami”.

Я с ним согласился, и мы легли спать.

Zgodziłem się z nim i poszliśmy spać.

На другой день г-н Полутыкин принужден был отправиться в город по делу с соседом Пичуковым. Сосед Пичуков запахал у него землю и на запаханной земле высек его же бабу.

Następnego dnia pan Polutykin musiał pojechać do miasta w interesach z sąsiadem Piczukowem. Sąsiad Piczukow zaorał mu ziemię i na zaoranej ziemi wyrył jego własną babę.

На охоту поехал я один и перед вечером завернул к Хорю.

Poszedłem na polowanie sam i przed zmierzchem wpadłem do Chora.

На пороге избы встретил меня старик — лысый, низкого роста, плечистый и плотный — сам Хорь.

Na progu chaty przywitał mnie starzec – łysy, niskiego wzrostu, o szerokich ramionach i krępym ciele – sam Chor.

Я с любопытством посмотрел на этого Хоря. Склад его лица напоминал Сократа: такой же высокий, шишковатый лоб, такие же маленькие глазки, такой же курносый нос.

Z ciekawością przyglądałem się temu Chorowi. Jego rysy przypominały Sokratesa: taka sama wysoka, wyłupana czaszka, takie same małe oczy i taki sam krzywy nos.

Мы вошли вместе в избу.

Weszliśmy razem do chaty.

Тот же Федя принес мне молока с черным хлебом.

Ten sam Fedja przyniósł mi mleko i czarny chleb.

Хорь присел на скамью и, преспокойно поглаживая свою курчавую бороду, вступил со мною в разговор.

Chor usiadł na ławce i spokojnie głaszcząc swoją kręconą brodę, zaczął ze mną rozmawiać.

Он, казалось, чувствовал свое достоинство, говорил и двигался медленно, изредка посмеивался из-под длинных своих усов.

Wydawał się być świadomy swojej godności, mówił i poruszał się powoli, od czasu do czasu śmiejąc się spod długich wąsów.

Мы с ним толковали о посеве, об урожае, о крестьянском быте...

Rozmawialiśmy o siewie, o zbiorach, o życiu chłopskim...

Он со мной всё как будто соглашался; только потом мне становилось совестно, и я чувствовал, что говорю не то...

Wydawało się, że on się ze mną zgadza, ale później czułem się zawstydzony i zdawałem sobie sprawę, że mówię niewłaściwe rzeczy...

Так оно как-то странно выходило.

To było jakoś dziwne.

Хорь выражался иногда мудрено, должно быть, из осторожности...

Chor czasem mówił mądrze, prawdopodobnie ze względu na ostrożność...

Вот вам образчик нашего разговора:

Oto przykład naszej rozmowy:

— Послушай-ка, Хорь, — говорил я ему, — отчего ты не откупишься от своего барина?

– Słuchaj, Chor – powiedziałem mu – dlaczego nie wykupisz się od swojego pana?

— А для чего мне откупаться? Теперь я своего барина знаю и оброк свой знаю... барин у нас хороший.

– A po co miałbym się wykupić? Teraz znam swojego pana i znam swój podatek... Nasz pan jest dobry.

— Всё же лучше на свободе, — заметил я.

– Ale lepiej być wolnym – zauważyłem.

Хорь посмотрел на меня сбоку.

Chor spojrzał na mnie z boku.

— Вестимо, — проговорил он.

– Oczywiście – powiedział.

— Ну, так отчего же ты не откупаешься?

– Więc dlaczego się nie wykupujesz?

Хорь покрутил головой.

Chor potrząsnął głową.

— Чем, батюшка, откупиться прикажешь?

– A czym, ojcze, miałbym się wykupić?

— Ну, полно, старина...

– No, dość, stary...

— Попал Хорь в вольные люди, — продолжал он вполголоса, как будто про себя, — кто без бороды живет, тот Хорю и на́больший.

– Chor trafił do wolnych ludzi – kontynuował cicho, jakby do siebie – kto żyje bez brody, ten jest dla Chora najważniejszy.

— А ты сам бороду сбрей.

– A ty sam ogol się.

— Что борода? борода — трава: скосить можно.

– Co z brodą? Broda to trawa – można ją skosić.

— Ну, так что ж?

– No i co z tego?

— А, знать, Хорь прямо в купцы попадет; купцам-то жизнь хорошая, да и те в бородах.

– A więc Chor prawdopodobnie zostanie kupcem; kupcom żyje się dobrze, a oni też noszą brody.

— А что, ведь ты тоже торговлей занимаешься? — спросил я его.

– A co z tym, przecież też zajmujesz się handlem? – zapytałem go.

— Торгуем помаленьку маслишком да дегтишком... Что же, тележку, батюшка, прикажешь заложить?

– Handlujemy trochę olejem i smołą... A więc, ojcze, kazałbyś zastawić wóz?

«Крепок ты на язык и человек себе на уме», — подумал я.

„Jesteś dobry z językiem i masz głowę na karku” – pomyślałem.

— Нет, — сказал я вслух, — тележки мне не надо; я завтра около твоей усадьбы похожу и, если позволишь, останусь ночевать у тебя в сенном сарае.

– Nie – powiedziałem głośno – nie potrzebuję wozu; jutro pójdę w okolice twojej posiadłości i, jeśli pozwolisz, zatrzymam się u ciebie na noc w stodole.

— Милости просим. Да покойно ли тебе будет в сарае? Я прикажу бабам постлать тебе простыню и положить подушку. Эй, бабы! — вскричал он, поднимаясь с места, — сюда, бабы!.. А ты, Федя, поди с ними. Бабы ведь народ глупый.

– Jesteś mile widziany. Czy będzie ci wygodnie w stodole? Każę kobietom położyć dla ciebie prześcieradło i poduszkę. Ej, kobiety! – zawołał, wstając z krzesła – chodźcie tutaj, kobiety! A ty, Fedja, idź z nimi. Kobiety to głupie stworzenia.

Четверть часа спустя Федя с фонарем проводил меня в сарай.

Po kwadransie Fedja z latarką zaprowadził mnie do stodoły.

Я бросился на душистое сено, собака свернулась у ног моих; Федя пожелал мне доброй ночи, дверь заскрипела и захлопнулась.

Rzuciłem się na pachnące siano, a pies zwinął się u moich stóp. Fedja życzył mi dobrej nocy, a drzwi zaskrzypiały i zamknęły się.

Я довольно долго не мог заснуть.

Długo nie mogłem zasnąć.

Корова подошла к двери, шумно дохнула раза два; собака с достоинством на нее зарычала; свинья прошла мимо, задумчиво хрюкая; лошадь где-то в близости стала жевать сено и фыркать...

Krowa podeszła do drzwi i dwa razy głośno wdechała; pies dostojnie na nią warknął; świnia przeszła obok, zamruczała i koń gdzieś w pobliżu zaczął żuć siano i parskać...

Я, наконец, задремал.

W końcu zasnąłem.

На заре Федя разбудил меня.

O świcie Fedja mnie obudził.

Этот веселый, бойкий парень очень мне нравился; да и, сколько я мог заметить, у старого Хоря он тоже был любимцем.

Ten wesoły, energiczny chłopiec bardzo mi się podobał; a poza tym, o ile mogłem zauważyć, był ulubieńcem starego Chory’ego.

Они оба весьма любезно друг над другом подтрунивали.

Obaj często podśmiewali się sobie nawzajem.

Старик вышел ко мне навстречу.

Stary wyszedł mi na spotkanie.

Оттого ли, что я провел ночь под его кровом, по другой ли какой причине, только Хорь гораздо ласковее вчерашнего обошелся со мной.

Nie wiem, czy dlatego, że spędziłem noc pod jego dachem, czy z jakiegoś innego powodu, ale Chory traktował mnie o wiele milszej niż wczoraj.

— Самовар тебе готов, — сказал он мне с улыбкой, — пойдем чай пить.

– Samowar jest gotowy – powiedział mi z uśmiechem – chodźmy wypić herbatę.

Мы уселись около стола. Здоровая баба, одна из его невесток, принесла горшок с молоком. Все его сыновья поочередно входили в избу.

Usiadliśmy przy stole. Zdrowa kobieta, jedna z jego córek, przyniosła garnek z mlekiem. Wszyscy jego synowie po kolei wchodzili do izby.

— Что у тебя за рослый народ! — заметил я старику.

– Jakiż ty masz wysoki lud! – zauważyłem do staruszka.

— Да, — промолвил он, откусывая крошечный кусок сахару, — на меня да на мою старуху жаловаться, кажись, им нечего.

– Tak – odpowiedział, odgryzając mały kawałek cukru – chyba nie mają na co narzekać na mnie i moją starą.

— И все с тобой живут?

– I wszyscy mieszkają z tobą?

— Все. Сами хотят, так и живут.

– Wszyscy. Sami tego chcą, więc tak robią.

— И все женаты?

– I wszyscy są żonaci?

— Вон один, пострел, не женится, — отвечал он, указывая на Федю, который по-прежнему прислонился к двери. — Васька, тот еще молод, тому погодить можно.

– Jeden tam, ten rozbrydany, nie chce się żenić – odpowiedział, wskazując na Fiedię, która wciąż opierała się o drzwi. – Wasia jest jeszcze młody, więc można na niego poczekać.

— А что мне жениться? — возразил Федя, — мне и так хорошо. На что мне жена? Лаяться с ней, что ли?

– A po co mi się żenić? – zaoponował Fiedia – Jestem i tak szczęśliwy. Po co mi żona? Żeby się z nią kłócić?

— Ну, уж ты... уж я тебя знаю! кольца серебряные носишь... Тебе бы всё с дворовыми девками нюхаться... «Полноте, бесстыдники!» — продолжал старик, передразнивая горничных. — Уж я тебя знаю, белоручка ты этакой!

– No, ty… znam cię dobrze! Nosisz srebrne pierścionki… Chcesz się całować z dziewczętami z dworu… „Dosyć, bezkresni!” – kontynuował starzec, parodiując pokojówki. – Znam cię dobrze, jesteś taki rozpieszczony!

— А в бабе-то что хорошего?

– A co jest takiego dobrego w kobiecie?

— Баба — работница, — важно заметил Хорь. — Баба мужику слуга.

– Kobieta jest pracownicą – stwierdził ważnie Chorj. – Kobieta jest służącą dla mężczyzny.

— Да на что мне работница?

– A po co mi pracownica?

— То-то, чужими руками жар загребать любишь. Знаем мы вашего брата.

– Właśnie, lubisz korzystać z cudzej pracy. Znamy wasz typ.

— Ну, жени меня, коли так. А? что! Что ж ты молчишь?

– No, weź i ożeń mnie, skoro tak. Co! Czemu milczysz?

— Ну, полно, полно, балагур. Вишь, барина мы с тобой беспокоим. Женю, небось... А ты, батюшка, не гневись: дитятко, видишь, малое, разуму не успело набраться.

– Dosyć, dosyć, błaznie. Widzisz, przeszkadzamy panu. Pewnie go wyda za mąż… A ty, ojcze, nie gniewaj się: to dziecko jeszcze małe, nie zdążyło nabrać rozumu.

Федя покачал головой...

Fiedia pokręcił głową…

— Дома Хорь? — раздался за дверью знакомый голос, — и Калиныч вошел в избу с пучком полевой земляники в руках, которую нарвал он для своего друга, Хоря. Старик радушно его приветствовал. Я с изумлением поглядел на Калиныча: признаюсь, я не ожидал таких «нежностей» от мужика.

– Chorj jest w domu? – zabrzmiał znajomy głos za drzwiami, a Kalinycz wszedł do izby z bukietem dzikiej truskawki w rękach, którą zerwał dla swojego przyjaciela, Chorja. Starzec serdecznie go przywitał. Zdumiony spojrzałem na Kalinycza: przyznam, że nie spodziewałem się takiej „czułości” od wieśniaka.

Я в этот день пошел на охоту часами четырьмя позднее обыкновенного и следующие три дня провел у Хоря.

Tego dnia poszedłem na polowanie o cztery godziny później niż zwykle i spędziłem następne trzy dni u Chorja.

Меня занимали новые мои знакомцы.

Zainteresowali mnie moi nowi znajomi.

Не знаю, чем я заслужил их доверие, но они непринужденно разговаривали со мной.

Nie wiem, czym zasłużyłem na ich zaufanie, ale swobodnie ze mną rozmawiali.

Я с удовольствием слушал их и наблюдал за ними.

Z przyjemnością ich słuchałem i obserwowałem.

Оба приятеля нисколько не походили друг на друга.

Obaj przyjaciele zupełnie się od siebie różnili.

Хорь был человек положительный, практический, административная голова, рационалист; Калиныч, напротив, принадлежал к числу идеалистов, романтиков, людей восторженных и мечтательных.

Chorj był człowiekiem pozytywnym, praktycznym, z głową do zarządzania, racjonalistą; Kalinycz natomiast należał do grona idealistów, romantyków, ludzi pełnych entuzjazmu i marzeń.

Хорь понимал действительность, то есть: обстроился, накопил деньжонку, ладил с барином и с прочими властями; Калиныч ходил в лаптях и перебивался кое-как.

Chorj rozumiał rzeczywistość, to znaczy: zbudował sobie dom, zaoszczędził pieniądze, dogadywał się z panem i innymi władzami; Kalinycz chodził w chodakach i ledwo wiązał koniec z końcem.

Хорь расплодил большое семейство, покорное и единодушное; у Калиныча была когда-то жена, которой он боялся, а детей и не бывало вовсе.

Chorj założył dużą rodzinę, posłuszną i jednomyślną; Kalinycz miał kiedyś żonę, której się bał, a dzieci w ogóle nie miał.

Хорь насквозь видел г-на Полутыкина; Калиныч благоговел перед своим господином.

Chorj doskonale rozumiał pana Polutykina; Kalinycz zaś czcił swego pana.

Хорь любил Калиныча и оказывал ему покровительство; Калиныч любил и уважал Хоря.

Chorj kochał Kalinycza i go wspierał; Kalinycz zaś kochał i szanował Chorja.

Хорь говорил мало, посмеивался и разумел про себя; Калиныч объяснялся с жаром, хотя и не пел соловьем, как бойкий фабричный человек...

Chorj mówił niewiele, śmiał się i rozumiał wszystko bez słów; Kalinycz natomiast gorąco się wyrażał, choć nie był tak elokwentny jak bystry człowiek z fabryki...

Но Калиныч был одарен преимуществами, которые признавал сам Хорь, например: он заговаривал кровь, испуг, бешенство, выгонял червей; пчелы ему дались, рука у него была легкая.

Ale Kalinycz miał pewne talenty, które sam Chorj uznał, na przykład: potrafił zatrzymać krwotok, uspokoić ludzi, wyrzucić robaki; pszczoły też mu się poddawały, a on miał do tego lekką rękę.

Хорь при мне попросил его ввести в конюшню новокупленную лошадь, и Калиныч с добросовестною важностью исполнил просьбу старого скептика.

Pod moją opieką Chorj poprosił go o wprowadzenie do stajni nowo nabytego konia, a Kalinycz z sumienną powagą wykonał prośbę starego sceptyka.

Калиныч стоял ближе к природе; Хорь же — к людям, к обществу; Калиныч не любил рассуждать и всему верил слепо; Хорь возвышался даже до иронической точки зрения на жизнь.

Kalinicz był bliżej natury; Chorj natomiast bliżej ludzi, społeczeństwa; Kalinycz nie lubił rozmyślać i wierzył we wszystko ślepo; Chorj zaś doszedł nawet do ironicznego spojrzenia na życie.

Он много видел, много знал, и от него я многому научился.

Wiele widział, wiele wiedział i wiele się od niego nauczyłem.

Например, из его рассказов узнал я, что каждое лето, перед покосом, появляется в деревнях небольшая тележка особенного вида.

Na przykład z jego opowieści dowiedziałem się, że co roku, przed koszeniem, do wiosek przyjeżdżała mała wózka o specjalnym wyglądzie.

В этой тележке сидит человек в кафтане и продает косы.

W tej wózce siedział człowiek w kaftanie i sprzedawał sierpy.

На наличные деньги он берет рубль двадцать пять копеек — полтора рубля ассигнациями; в долг — три рубля и целковый.

Za gotówkę brał rubla i dwadzieścia pięć kopiejek – półtora rubla w banknotach; na kredyt – trzy ruble i całą kwotę.

Все мужики, разумеется, берут у него в долг. Через две-три недели он появляется снова и требует денег.

Oczywiście wszyscy chłopi brali u niego kredyt. Po dwóch lub trzech tygodniach znowu się pojawiał i żądał pieniędzy.

У мужика овес только что скошен, стало быть, заплатить есть чем; он идет с купцом в кабак и там уже расплачивается.

Chłop właśnie skośczył owies, więc miał z czego zapłacić; szedł z kupcem do karczmy i tam dokonywał płatności.

Иные помещики вздумали было покупать сами косы на наличные деньги и раздавать в долг мужикам по той же цене; но мужики оказались недовольными и даже впали в уныние; их лишали удовольствия щелкать по косе, прислушиваться, перевертывать ее в руках и раз двадцать спросить у плутоватого мещанина-продавца: «А что, малый, коса-то не больно того?»

Niektórzy właściciele posiadłości postanowili kupować sierpy samodzielnie za gotówkę i pożyczać je chłopom po tej samej cenie; ale chłopi byli niezadowoleni i wręcz przybici; pozbawiono ich przyjemności oglądania sierpy, słuchania jej, przewracania w rękach i pytania dwadzieścia razy chciwego kupieckiego sprzedawcy: „A co, chłopie, sierpa nie ma za dużo?”

Те же самые проделки происходят и при покупке серпов, с тою только разницей, что тут бабы вмешиваются в дело и доводят иногда самого продавца до необходимости, для их же пользы, поколотить их.

Te same sztuczki stosowano przy zakupie sierpów, z tą różnicą, że w tym przypadku wtrącały się kobiety i czasem zmuszały samego sprzedawcę do uderzenia ich, by im pomóc.

Но более всего страдают бабы вот при каком случае.

Ale najbardziej cierpiały kobiety w jednym szczególnym przypadku.

Поставщики материала на бумажные фабрики поручают закупку тряпья особенного рода людям, которые в иных уездах называются «орлами».

Dostawcy materiału do fabryk papieru zlecali zakup szmat specjalnego rodzaju ludziom, których w innych rejonach nazywano „orłami”.

Такой «орел» получает от купца рублей двести ассигнациями и отправляется на добычу.

Taki „orzeł” dostawał od kupca dwieście rubli w banknotach i wyruszał na zdobywanie towaru.

Но, в противность благородной птице, от которой он получил свое имя, он не нападает открыто и смело: напротив, «орел» прибегает к хитрости и лукавству.

Ale w przeciwieństwie do szlachetnego ptaka, od którego pochodzi jego imię, nie atakował otwarcie i odważnie; wręcz przeciwnie, „orzeł” uciekał się do podstępu i przebiegłości.

Он оставляет свою тележку где-нибудь в кустах около деревни, а сам отправляется по задворьям да по задам, словно прохожий какой-нибудь или просто праздношатающийся.

Zostawiał swój wóz gdzieś w krzakach w pobliżu wioski, a sam szedł po podwórkach i podwórzach, jakby był przechodniem lub po prostu bezczynnie wędrującym człowiekiem.

Бабы чутьем угадывают его приближенье и крадутся к нему навстречу.

Kobiety wyczuwały jego zbliżanie się i podkradały się, by go powitać.

Второпях совершается торговая сделка. За несколько медных грошей баба отдает «орлу» не только всякую ненужную тряпицу, но часто даже мужнину рубаху и собственную паневу.

Szybko zawierała się transakcja. Za kilka miedziaków kobieta dawała „orłowi” nie tylko każdą niepotrzebną szmatę, ale często nawet mężowską koszulę i swoją własną spódnicę.

В последнее время бабы нашли выгодным красть у самих себя и сбывать таким образом пеньку, в особенности «замашки», — важное распространение и усовершенствование промышленности «орлов»!

Ostatnio kobiety uznały za opłacalne kraść u siebie i w ten sposób sprzedawać sizal, szczególnie „zagumki” – ważne rozszerzenie i udoskonalenie przemysłu „orłów”!

Но зато мужики, в свою очередь, навострились и при малейшем подозрении, при одном отдаленном слухе о появлении «орла» быстро и живо приступают к исправительным и предохранительным мерам.

Ale mężczyźni z kolei też się sprytnieli i przy najmniejszym podejrzeniu, przy samym odległym słuchu o pojawienie się „orła”, szybko i sprawnie przystępują do środków naprawczych i zapobiegawczych.

И в самом деле, не обидно ли?

I rzeczywiście, czy to nie jest krzywdzące?

Пеньку продавать их дело, и они ее точно продают, не в городе, — в город надо самим тащиться, — а приезжим торгашам, которые, за неимением безмена, считают пуд в сорок горстей — а вы знаете, что за горсть и что за ладонь у русского человека, особенно когда он «усердствует»!

Sprzedaż sizalu to ich sprawa, i oni go dokładnie sprzedają, nie w mieście – do miasta trzeba samemu iść – ale handlarzom z innych rejonów, którzy, nie mając wagi, liczą pud na czterdzieści garści – a wiecie, co to jest garść i dłoń u Rosjanina, zwłaszcza gdy „usilnie się stara”!

Таких рассказов я, человек неопытный и в деревне не «живалый» (как у нас в Орле говорится), наслушался вдоволь.

Tego typu historii ja, człowiek niedoświadczony i nie „mieszkający” na wsi (jak mówimy w Orle), słyszałem aż nadto.

Но Хорь не всё рассказывал, он сам меня расспрашивал о многом.

Ale Chor nie opowiadał tylko tego – sam mnie pytał o wiele rzeczy.

Узнал он, что я бывал за границей, и любопытство его разгорелось...

Dowiedział się, że byłem za granicą, i jego ciekawość się rozpaliła...

Калиныч от него не отставал; но Калиныча более трогали описания природы, гор, водопадов, необыкновенных зданий, больших городов; Хоря занимали вопросы административные и государственные.

Kalinicz nie pozostawał w tyle; ale Kalinicza bardziej poruszały opisy przyrody, gór, wodospadów, niezwykłych budowli, dużych miast; Chor interesował się kwestiami administracyjnymi i państwowymi.

Он перебирал всё по порядку: «Что, у них это там есть так же, как у нас, аль иначе?..

Przechodził przez wszystko po kolei: „A u nich to też jest tak, jak u nas, czy inaczej?..

Ну, говори, батюшка, — как же?..» —

No, powiedz, ojcze, – jak to jest?..” –

«А! ах, господи, твоя воля!» — восклицал Калиныч во время моего рассказа; Хорь молчал, хмурил густые брови и лишь изредка замечал, что, «дескать, это у нас не шло бы, а вот это хорошо — это порядок».

„A! och, Boże, jak chcesz!” – wykrzykiwał Kalinicz podczas mojej opowieści; Chor milczał, marszczył gęste brwi i tylko od czasu do czasu zauważał, że „to by u nas nie zadziało, ale to jest dobre – to jest porządek”.

Всех его расспросов я передать вам не могу, да и незачем; но из наших разговоров я вынес одно убежденье, которого, вероятно, никак не ожидают читатели, — убежденье, что Петр Великий был по преимуществу русский человек, русский именно в своих преобразованиях.

Nie mogę przekazać wam wszystkich jego pytań, a i nie ma takiej potrzeby; ale z naszych rozmów wyciągnąłem jedno przekonanie, którego czytelnicy prawdopodobnie się nie spodziewają – przekonanie, że Piotr Wielki był przede wszystkim Rosjaninem, Rosjaninem właśnie w swoich reformach.

Русский человек так уверен в своей силе и крепости, что он не прочь и поломать себя: он мало занимается своим прошедшим и смело глядит вперед.

Rosjanin jest tak pewny swojej siły i wytrzymałości, że nie stroni też od samodestrukcji: nie zajmuje się zbytnio swoją przeszłością i odważnie patrzy w przyszłość.

Что хорошо — то ему и нравится, что разумно — того ему и подавай, а откуда оно идет, — ему всё равно.

To, co jest dobre – to mu się podoba, a co jest rozsądne – to mu się proponuje, a skąd to pochodzi – to go nie obchodzi.

Его здравый смысл охотно подтрунит над сухопарым немецким рассудком; но немцы, по словам Хоря, любопытный народец, и поучиться у них он готов.

Jego zdrowy rozsądek chętnie naśmiewa się z suchiego niemieckiego rozumowania; ale Niemcy, jak mówił Chor, są ciekawym narodem, i jest gotów się od nich uczyć.

Благодаря исключительности своего положенья, своей фактической независимости, Хорь говорил со мной о многом, чего из другого рычагом не выворотишь, как выражаются мужики, жерновом не вымелешь.

Dzięki wyjątkowej sytuacji, swojej faktycznej niezależności, Chor rozmawiał ze mną o wielu rzeczach, których nie da się wyciągnąć innymi środkami, jak to mówią chłopi, nie da się ich wycisnąć jak sok z cytryny.

Он действительно понимал свое положенье.

On naprawdę rozumiał swoją sytuację.

Толкуя с Хорем, я в первый раз услышал простую, умную речь русского мужика.

Podczas rozmowy z Chorem usłyszałem po raz pierwszy prostą, mądrą mowę rosyjskiego chłopa.

Его познанья были довольно, по-своему, обширны, но читать он не умел; Калиныч — умел.

Jego wiedza była dość obszerna, ale nie umiał czytać; Kalinicz potrafił to robić.

«Этому шалопаю грамота далась, — заметил Хорь, — у него и пчелы отродясь не мерли». —

„Ten łobuz nauczył się czytać i pisać” – zauważył Chor. „Nawet pszczoły u niego nie giną”.

«А детей ты своих выучил грамоте?»

„A swoje dzieci nauczyłeś czytać i pisać?”

Хорь помолчал.

Chor milczał.

«Федя знает». —

„Fedja to wie”.

«А другие?» —

„A reszta?”

«Другие не знают». —

„Reszta tego nie wie”.

«А что́?»

„I co z tego?”

Старик не отвечал и переменил разговор.

Stary człowiek milczał i zmienił temat rozmowy.

Впрочем, как он умен ни был, водились и за ним многие предрассудки и предубеждения.

Jednakże pomimo swojej inteligencji miał wiele uprzedzeń i stereotypów.

Баб он, например, презирал от глубины души, а в веселый час тешился и издевался над ними.

Na przykład gardził kobietami z głębi serca, a w chwilach wolnych zadowalał się wyśmiewaniem ich i robieniem im przykładów.

Жена его, старая и сварливая, целый день не сходила с печи и беспрестанно ворчала и бранилась; сыновья не обращали на нее внимания, но невесток она содержала в страхе божием.

Jego żona, stara i kłótliwa, całymi dniami siedziała w kuchni i nieustannie narzekała i kłóciła się; synowie nie zwracali na nią uwagi, ale teściowe trzymał w ryzach.

Недаром в русской песенке свекровь поет: «Какой ты мне сын, какой семьянин! Не бьешь ты жены, не бьешь молодой...»

Nie dziwi fakt, że w rosyjskiej piosence teściowa śpiewa: „Jaki ty jesteś syn, jaki człowiek z rodziny! Nie bijesz żony, nie bijesz młodej…”

Я раз было вздумал заступиться за невесток, попытался возбудить сострадание Хоря; но он спокойно возразил мне, что «охота-де вам такими... пустяками заниматься, — пускай бабы ссорятся...

Kiedyś postanowiłem stanąć w obronie teściowej i spróbowałem wzbudzić współczucie Chorja; ale on spokojnie odparł, że „nie warto zajmować się takimi… drobiazgami – niech kobiety się kłócą…”.

Их что разнимать — то хуже, да и рук марать не стоит».

„Lepiej ich nie rozdzielać – to tylko pogorszyszy sprawę i nie warto brudzić sobie rąk”.

Иногда злая старуха слезала с печи, вызывала из сеней дворовую собаку, приговаривая: «Сюды, сюды, собачка!» —

Czasem zła staruszka schodziła z pieca, wzywając psa z obejścia, mówiąc: „Tutaj, tutaj, piesku!”

и била ее по худой спине кочергой или становилась под навес и «лаялась», как выражался Хорь, со всеми проходящими.

i biła go kijem po chudym grzbiecie albo stawała pod zadaszeniem i „szczekała”, jak to określał Chorj, na wszystkich przechodzących.

Мужа своего она, однако же, боялась и, по его приказанию, убиралась к себе на печь.

Jednakże bała się swojego męża i na jego rozkaz chowała się z powrotem na piecu.

Но особенно любопытно было послушать спор Калиныча с Хорем, когда дело доходило до г-на Полутыкина.

Szczególnie ciekawie było słuchać dyskusji Kalinycha z Chorjem, gdy chodziło o pana Polutykina.

«Уж ты, Хорь, у меня его не трогай», — говорил Калиныч.

„Nie ruszaj go, Chorj”, mówił Kalinycz.

«А что ж он тебе сапогов не сошьет?» — возражал тот.

„Ale przecież on nie uszyje ci butów?” – odpowiadał ten drugi.

«Эка, сапоги!..

„Ej, buty!..

на что мне сапоги?

Po co mi buty?

Я мужик...» — «Да вот и я мужик, а вишь...»

Jestem mężczyzna...” – „No i ja jestem mężczyzna, a jednak...”

При этом слове Хорь поднимал свою ногу и показывал Калинычу сапог, скроенный, вероятно, из мамонтовой кожи.

Na te słowa Chorj podniósł nogę i pokazał Kalinyczowi but wykonany prawdopodobnie ze skóry mamuta.

«Эх, да ты разве наш брат!» — отвечал Калиныч.

„Ech, a ty chyba nie jesteś naszym bratem!” – odpowiedział Kalinycz.

«Ну, хоть бы на лапти дал: ведь ты с ним на охоту ходишь; чай, что день, то лапти». —

„No to chociaż daj mu buty: w końcu chodzisz z nim na polowanie; przecież co dzień potrzebujesz butów”.

«Он мне дает на лапти». —

– „On daje mi buty”.

«Да, в прошлом году гривенник пожаловал». Калиныч с досадой отворачивался, а Хорь заливался смехом, причем его маленькие глазки исчезали совершенно.

– „Tak, w zeszłym roku dał mi srebrnik”. Kalinicz odwrócił się z rozczarowaniem, a Chorj wybuchnął śmiechem, a jego małe oczy całkowicie znikły.

Калиныч пел довольно приятно и поигрывал на балалайке.

Kalinicz śpiewał całkiem przyjemnie i grał na balałajce.

Хорь слушал, слушал его, загибал вдруг голову набок и начинал подтягивать жалобным голосом.

Chorj słuchał go, nagle przechylał głowę na bok i zaczynał śpiewać skargowo.

Особенно любил он песню: «Доля ты моя, доля!»

Szczególnie lubił piosenkę: „Jesteś moim losem, moim losem!”

Федя не упускал случая подтрунить над отцом.

Fedja nie przegapił okazji, by pożartować z ojcem.

«Чего, старик, разжалобился?»

„Co, staruszku, znowu się rozczulasz?”

Но Хорь подпирал щеку рукой, закрывал глаза и продолжал жаловаться на свою долю...

Ale Chorj podparł policzek ręką, zamknął oczy i dalej skarżył się na swój los...

Зато в другое время не было человека деятельнее его: вечно над чем-нибудь копается — телегу чинит, забор подпирает, сбрую пересматривает.

W innym czasie nie było bardziej aktywnego człowieka: zawsze coś naprawiał – naprawiał wóz, podpierał płot, sprawdzał uprząż.

Особенной чистоты он, однако, не придерживался и на мои замечания отвечал мне однажды, что «надо-де избе жильем пахнуть».

Nie dbał jednak o szczególną czystość i kiedyś odpowiedział mi na moje uwagi, że „dom powinien pachnieć domem”.

— Посмотри-ка, — возразил я ему, — как у Калиныча на пасеке чисто.

– Sprawdź to – odparłem – jak u Kalinicza jest czysto na pastwisku.

— Пчелы бы жить не стали, батюшка, — сказал он со вздохом.

– Pszczoły by tego nie zniosły, ojcze – powiedział z westchnieniem.

«А что, — спросил он меня в другой раз, — у тебя своя вотчина есть?» —

„A ty – zapytał mnie innym razem – masz swoje własne gospodarstwo?”

«Есть». —

– „Tak”.

«Далеко отсюда?» —

– „Daleko stąd?”

«Верст сто». —

– „Sto wiorst”.

«Что же ты, батюшка, живешь в своей вотчине?» —

– „Więc dlaczego, ojcze, mieszkasz na swoim gospodarstwie?”

«Живу». —

– „Bo mieszkam”.

«А больше, чай, ружьем пробавляешься?» —

– „A poza tym chyba polujesz z bronią?”

«Признаться, да». —

– „Szczerze mówiąc, tak”.

«И хорошо, батюшка, делаешь; стреляй себе на здоровье тетеревов да старосту меняй почаще».

– „To dobrze, ojcze. Strzelaj do zdrowia i częściej zmieniaj starostę”.

На четвертый день, вечером, г. Полутыкин прислал за мной.

Tego czwartego dnia, wieczorem, pan Połutykin przysłał po mnie.

Жаль мне было расставаться с стариком.

Żal mi było rozstawać się ze starym człowiekiem.

Вместе с Калинычем сел я в телегу.

Wsiadłem do wozu razem z Kalinyczem.

«Ну, прощай, Хорь, будь здоров, — сказал я... — Прощай, Федя». —

– „Więc żegnaj, Chor, bądź zdrowy” – powiedziałem... – „Żegnaj, Fedja”.

«Прощай, батюшка, прощай, не забывай нас».

– „Żegnaj, ojcze, żegnaj i nie zapomnij o nas”.

Мы поехали; заря только что разгоралась.

Wyruszyliśmy, gdy dopiero co zaczynało się świt.

«Славная погода завтра будет», — заметил я, глядя на светлое небо.

– „Jutro będzie piękna pogoda” – zauważyłem, patrząc na jasne niebo.

«Нет, дождь пойдет, — возразил мне Калиныч, — утки вон плещутся, да и трава больно сильно пахнет».

– „Nie, będzie padać” – sprzeciwił się mi Kalinycz. – „Kaczki się pluskają, a trawa tak mocno pachnie”.

Мы въехали в кусты. Калиныч запел вполголоса, подпрыгивая на облучке, и всё глядел да глядел на зарю...

Wjechaliśmy w krzaki. Kalinycz zaczął nucić podczas jazdy i cały czas patrzył na wschód...

На другой день я покинул гостеприимный кров г-на Полутыкина.

Następnego dnia opuściłem gościnny dom pana Polutykina.